Ponte de Brandomil. Foto de fondo de Javier Pais Rey. (adaptada)
Concellos de Galicia (con tres letras)
Chega o verán e o Portal das Palabras volve saír de viaxe por Galicia. En edicións anteriores xa fixemos os obrigados percorridos polo mar e pola montaña, así que desta volta propoñémosvos unha ruta diferente. Faremos parada en lugares cunha curiosidade en común: todos eles son concellos con nomes de só tres letras. Pode soar a excentricidade.. e madía leva se o é! Pero que mellor época para deixarse levar pola sonoridade dalgúns dos topónimos máis breves de noso Nomenclátor! A viaxe pagará a pena, e non só en termos lingüísticos!
Concellos:
O topónimo inspirador da creación do Portozás da serie Mareas Vivas ten unha posible explicación moi sinxela, pero para intuíla temos que lembrar como falaban na serie: con seseo total. Así é en realidade como se pronuncia localmente o topónimo real no que se inspirou, Zas, con /s/. E, de feito, a hipótese común indica que este topónimo coruñés procede de Sas. Que pasou daquela para acabar o s convertido en z? Pois a razón habería que buscala nun proceso de hipercorrección do seseo propio da zona, similar ao que se deu noutros topónimos por parte de falantes non seseantes. Con todo, a pronuncia local sería teimuda, invariable e correctamente etimolóxica.
En Galicia atopamos outros topónimos que terían tamén a súa orixe en Sa((a)s), como os compostos Saavedra, Sa(a)mil, Samir, Samar ou Samiráns. Todos eles procederían dun xermánico *sala, ‘espazo pechado habitable’, que chegou á lingua común como sala e salón. No caso dos topónimos comentados produciuse obviamente a caída do /l/ intervocálico.
Pero esta non é a única posible orixe de Zas. Existe tamén outra teoría máis moderna que suxire que vén de salice (‘salgueiro’).
Para chegar a Zas hai que estar disposto a viaxar ao pasado. Está no centro xeográfico do Parque Arqueolóxico do Megalitismo da Costa da Morte, con 14 enclaves megalíticos distribuídos entre oito concellos. Entre Zas e Vimianzo destacan a Arca da Piosa e o que queda de Pedra Vixía. Xa o noso bardo Pondal cantara nos Queixumes dos Pinos (1886:83):
“Arca antiga da Pïosa, /
O vento q’ he triste oir /
Funga nas esquivas uces, /
Q’ están o redor de ti; /
E pasa antr’ elas bruando /
Con un dorido gemir: /
Debaixo das túas antes, /
‘Stá ó valente Brandomil”
O valente heroe destes versos tamén ten relación con Zas: Brandomil é outra parroquia de Zas, utilizada por Pondal no seu coñecido procedemento de personificación dos topónimos.
Máis próximo no tempo, é posible visitar ademais gratuitamente o pazo de Torres do Allo. Casa de avoengo, na actualidade está convertida en museo. Aquí poderemos aprender como era o día a día para señores e serventes durante o tempo que durou a súa existencia: desde o momento en que, trala demolición dun castelo anterior na Gran Guerra Irmandiña de 1467, se refundou como un dos primeiros pazos de Galicia ata o seu abandono durante o século XX.
