O adxectivo pode usarse referido ao animal e tamén, por extensión, para caracterizar o apéndice, como vemos nestes exemplos literarios:  “Van polo monte buscando os pichocos catro bois brocos” , do lugués Aquilino Iglesia Alvariño (Leva o seu cantare, 1964) e “O boi de Carcadelos (…) mantiña a testa erguida da que saían dous robustos cornos brocos, verdadeira ameaza para os seus adversarios.”, escrito polo autor berciano Aquilino Poncelas Abella (O mestre púxose louco, 1995).

Canto ao seu significado, amais do que se recolle na definición do Dicionario, broco tamén pode atoparse aplicado a aqueles animais nos que se pechan os cornos.

Podería proceder do latín vulgar brocculu, este á súa vez de broccu ou brocchu, co significado de 'saído cara a fóra, cos dentes saíntes’. Outra explicación posible sería que se relacione con bronco, 'áspero, tosco', ou con broca, 'cravo, instrumento para furar'.

Un sinónimo de broco é cabano, de etimoloxía escura.

No caso de que os cornos se vaian xuntando, é dicir, que se vaian pechando como formando un < o >, aplícaselles o adxectivo gadaño. O nome vén pola feitura que teñen, pois son necesariamente algo longos e curvados, asemellándose a unha gadaña, pero non tanto como para parecerse a unha fouce.

A súa etimoloxía non está de todo clara: podería chegar a través do latino watania ou waithania, á súa vez do xermánico waith-, 'cultivar a terra' ou waidanjan, 'procurar comida colleitando ou cazando' , e este do gótico *waitho, 'prado'.

O uso desta forma como adxectivo enténdese por analoxía entre o que se describe, o corno, e a árbore, o piñeiro, polo que resulta razoable deducir que se estendeu e fixo máis popular á par da repoboación do noso territorio forestal con esta especie.

Neste sentido, pode considerarse relativamente recente, nos tempos da evolución lingüística, pois como é sabido os piñeiros son unha especie que entre nós se espallou fundamentalmente por repoboación.

A orixe da palabra piñeiro (que como adxectivo tamén se lles aplica aos obxectos feitos coa madeira desta árbore) procede de pinarium, e este remóntase ao latín pinus, co sufixo –arium, moi utilizado como terminación para os nomes das árbores, aínda que maioritariamente en feminino, para as froiteiras. A base latina presenta moitos derivados onde se alternan o < n > e o < ñ >, ás veces sen xustificación coñecida. No caso do piñeiro, pode explicarse por analoxía co nome do froito, a piña.

Se os cornos das vacas fosen pelos, as orientacións serían distintos tipos de peiteados: curto ou longo, cara a arriba sería “pelo espetado”, cara a abaixo sería corredío etc. E que pasa cando a xente ten pouco pelo? Pois que por moitos xeroglíficos que poidan facerse, o que máis se acaba vendo non é outra cousa que a calva, ademais de que normalmente se peitean cara a atrás.

Iso é o que lles pasa ás vacas calvelas, que nalgunhas zonas tamén se chaman calvas. Ambos os dous adxectivos proceden do latín calvu, de idéntico significado, e moi relacionado con calva, ‘cranio’, de onde proceden outras palabras comúns como caveira ou o topónimo Calvario.

Cando os bovinos teñen a cornamenta orientada cara a adiante e curvada, pode lembrar á forma dun gancho, e esa é a motivación do adxectivo ganchelo. A orixe, para o gancho, habería que buscala no prerrománico ganskio, ‘póla’, ou ben no grego ganksós, que significaba ‘curvo’.

É posible que do mesmo étimo prerrománico (ganskio) proceda guincho, un dos moitos sinónimos que conservamos, pois parece evidente que a súa base é tamén gancho, ou ben o cruzamento de gancho con pincho, por asociación co movemento, xa que describiría unha traxectoria análoga cando se salta cara a adiante, elevándose nun punto para caer despois pola forza da gravidade.

Aínda existe outro adxectivo con idéntico uso, gasteño -a, ao que claramente se lle atribúe unha procedencia na voz gato, por asociación coa forma das unllas do animal, que as pode sacar cara a adiante cando ten necesidade de atacar, defenderse ou agatuñar.

A etimoloxía é bastante clara: procede de gallo, ‘bifurcación’, do latín galleus, ao que se lle engade a terminación derivativa –eiro; tamén é posible atopar o sinónimo galludo, onde se mantén o étimo e escóllese diferente sufixo derivativo. Dado que ambos os dous adxectivos tamén se utilizan para describir as pólas das árbores, non é de estrañar que se asocien cos cornos ascendentes e longos.

O sinónimo gallardo pode interpretarse tamén como un derivado de gallo, mais existen traballos onde se lle atribúe unha orixe no occitano antigo galhard/galhart, que chegaría a nós a través do francés gaillard.

É un aumentativo do mesmo tipo ca barrigán ou guedellán, formado sobre o substantivo corno, do latín cornus (de onde sae tamén unicornio ou bigornia), que significaba tanto o ‘apéndice de queratina’ coma o ‘material do que está feito’.

Alén deste sentido recto, cornán presenta no Dicionario unha acepción figurada, para caracterizar as persoas “que persisten nas súas ideas ou actitudes, mesmo ante a evidencia de estaren equivocados ou obrando mal”. Con este mesmo valor semántico, existen outros adxectivos –testán, cabezán, cachán, cacholán etc. – creados tamén como aumentativos da parte superior do corpo, a cabeza, que se concibe como o lugar onde residen os pensamentos e que é así mesmo de onde saen os cornos dos hastados.

Para as dúas acepcións, a referida aos cornos e a relativa ás actitudes, contamos con outros derivados de corno ou de animais con cornos, e cada un deles aplícase especificamente ben á persoa (cornalán, carneirán, carneiro), ben ao animal bovino de grande cornamenta (corneiro).