A palabra lusofonía, elaborada co prefixo luso–, elemento de orixe latina que remite ao significado ‘portugués’ e emparentado co adxectivo lusitano, coa base tomada do grego phoné ‘voz, por extensión fala’ e o sufixo –ía formador de palabras abstracta e cultas. Este termo está construído de xeito similar ao equivalente do francés francophonie e vinculado tamén a francophone. A procedencia común do galego e o portugués fai que manteñamos unha relación con esta lingua que vai máis alá da veciñanza, unha irmandade lingüística que tamén é musical, e desde 2003 cun punto de encontro moi especial como é o Festival Internacional da Lusofonía Cantos na Maré.
Recuemos na historia a través das palabras. A partir do século XX, no ámbito da xeografía lingüística, xorde a palabra estudada lusofonía e outras de formación semellante que reflicten, neste caso, a realidade dos diversos países que falan a lingua portuguesa produto da expansión deste país de orientación atlántica e mariñeira. Pero viaxemos aínda máis atrás no tempo. Desde as primeiras viaxes de Gil Eanes a Canarias ata as colonias en Macau, Formosa ou o imperio do Brasil, o reino de Portugal trouxo e levou vocábulos, ás veces do tronco común galego, dun lado a outro do planeta. De alí, trouxeron o primeiro té, pero co nome de chá que inda se conserva en mandarín, persa, hindi, árabe e o portugués. Isto sucedeu antes de que os holandeses expandiran a palabra “té”, que é a mesma letra e denominación noutra variedade de chinés, e deixaron o seu topónimo Portugal na denominación das laranxas, en árabe e en grego moderno respectivamente, bortokali e portokale (‘laranxa doce’ fronte a nerantzi ‘laranxa amarga’).
Se os franceses construíron o seu neoloxismo sobre a denominación da tribo xermánica dos francos, os portugueses fano sobre a designación da antiga provincia romana chamada Lusitania, cuxo porto de saída ao exterior estaba en Olisipo (Lisboa), de fundación grega; porén a capital localizábase na actual Mérida (Emerita Augusta). As derivas históricas das nacións son froito da reflexión das conveniencias nun momento dado e a muda da capitalidade a Lisboa é un reflexo máis do cambio do peso político dun reino que tivo o seu xermolo no condado portucalense, arredor da cidade do Porto, unha vez este se independizou de Gallaecia.
Lusitania marcou páxinas gloriosas da resistencia á invasión romana e tamén foi acubillo dun fermoso mito: o das eguas preñadas polo vento. En tempos contemporáneos o aire tráenos músicas (e máis cousas) chegadas desde Lisboa, Cabo Verde, Angola, Brasil… músicas máxicas mais reais; só cómpre deixarse levar por elas e pola palabra, compartida!
