As uvas máis comúns do país

Na vendima no Ribeiro (Foto de Ana Valado 2013)

Na volta do comezo do outono, as terras plantadas con vides enchen de xente que fai a colleita das uvas; logo vén o tempo da produción do viño, que no noso caso é o principal uso, aínda que as uvas se empregan tamén noutros procesos con diferentes fins: uvas de mesa, pasas, mosto, vinagre ou para elaborar bebidas alcólicas distintas, como o brandy ou o vermú.

O Dicionario dá conta desta orientación vinífera: canda xenéricos como uveira, vide, videira, viña, bacelo, cádavo, acio, tamén hai voces específicas como bagazo, pampo ou vendimiño. É ben recordar que o termo viño ten a acepción “froito da vide”, que é a que se emprega na expresión “facer a colleita do viño”.

Así como noutros campos da agricultura a selección xenética permitiu conformar evolucións específicas de froitas e verduras, tamén na uveira foron escolléndose as variedades máis interesantes para cada caso, tanto brancas coma tintas (non negras), comezando dende o bacelo e rematando no bagazo. A ciencia que estuda as castes chámase ampelografía.

A procedencia dos nomes das uvas

Moitas das palabras que designan os tipos de uva proceden de nomes de cores e tamén lles dan nome a viños, especialmente se son monovarietais, ou sexa, producidos a base dun tipo único. Para coñecelas, podemos axudarnos da información procedente das nosas cinco denominacións de orixe e mais do Dicionario de alimentación e restauración do Centro Ramón Piñeiro, entre outras fontes. Neste Allos-con-bugallos centrarémonos en sete, de entre as máis coñecidas, todas elas con nomes de orixe autóctona. Son as que seguen:

godello

É a uva branca máis utilizada no país. Emprégana todas as denominacións de orixe e indicacións xeográficas. Ten acios de tamaño pequeno ou mediano, compactos e con bagos de forma ovada, entre amarelos e verdes. A floración e maduración é temperá. Esta uva achega moito alcol, pouca acidez e un sabor que lembra o da mazá.

A orixe do nome é escura, non se puido concretar ata o de agora de onde é que procede esta voz.

mencía

É unha uva tinta, usada en todas as denominacións de orixe –Monterrei, Rías Baixas, Ribeira Sacra, Ribeiro e Valdeorras–, así como nas Indicacións Xeográficas Protexidas –Barbanza e Iria, Betanzos e Val do Miño-Ourense–. Os seus acios son de tamaño medio e compactos, de uvas medianas e acuminadas, con pel semigrosa, negra azulada; abrocha cedo mais a maduración é máis ben tardía. Confírelle ao viño unha cor cereixa, moito alcol e pouca acidez.

Respecto á etimoloxía do seu nome, déronse varias hipóteses de orixes diversas (Maecius, Metius e mesmo de Macías), e a máis recente delas é a que di que procedería de menciña. Como curiosidade, comentar que, segundo cremos, é o único nome de uva que se usa tamén como nome de persoa.

treixadura

Uva branca, de uso preferente en Monterrei, Rías Baixas (O Condado) e Ribeiro, e autorizada en Lugo. Con bagos elípticos ou alongados e duros, de pel grosa verde amarelada, en acios de medio tamaño ou grandes e pechos; abrolla e madurece de maneira tardía. Confire un sabor cítrico, balsámico e a mazá verde.

Sobre o nome desta variedade autóctona, algúns etimoloxistas pensan que procede da palabra treixa, ‘corda, adival’, que á súa vez viría do latín tragella e tragula ‘rede, dardo con cinta’.

albariño

Uva branca, de uso preferente en Rías Baixas e Ribeiro, e autorizada en Monterrei e Ribeira Sacra. De pequeno tamaño e forma esférica, con pel grosa de cor amarela semellante á palla, brillante e irisacións douradas e verdes, en acios pequenos que agroman cedo e teñen unha maduración precoz; é a nosa caste máis resistente a Botrytis. De alto nivel de azucre e acidez, entre os seus aromas diferenciais destaca o pexego.

O nome albariño ou albariña procede de albar e albo, ‘branco’. Da súa frecuencia no país, xa no XIX, dá conta a relación epistolar entre Valladares e Rosalía Castro.

brancellao

Uva tinta, de uso recomendado en Ribeira Sacra, Ribeiro e Valdeorras e autorizada en Rías Baixas. De bagos curtos a medianos, elípticos e con pel grosa vermella violácea, en acios grandes e soltos, fornece ulido a froitos vermellos e untuosidade. Con maduración doada pero media.

Este nome é probable que proceda do latín vulgar brancea, ‘ramallo’.

loureira branca

Uva branca de uso preferente en Rías Baixas e Ribeiro, autorizada asemade en Monterrei e Ribeira Sacra. A loureira tinta está recomendada en Rías Baixas. Esférica e de tamaño pequeno ou medio, agrúpase en acios dourados a verdes, uniformes, grandes e alongados e non compactos, onde a madurez é moi tardía. As súas características son a acidez e mais o aroma floral e fresco, a loureiro. Existe tamén un tipo loureiro bravo.

O nome de loureira ou loureiro procede claramente de louro, e este do latín laurus, que tiña o significado ‘escuro’ e tamén valía como nome do arbusto que hoxe chamamos loureiro. Neste caso, o nome, máis que pola cor, explícase probablemente polo aroma que infunde e que, como indicamos, recorda á planta das lauráceas.

caíño tinto

Uva tinta, recomendada en Rías Baixas, Ribeira Sacra e Ribeiro. Ten forma esférica, é de tamaño mediano e coa pel grosa, de cor negra azulada escura. Preséntase en acios de tamaño medio, non compactos. Produce un viño algo acedo e agridoce, con notas cítricas, florais e de froitos vermellos. Existe outra variedade, chamada caíño branco, menos usada pero cunha altísima taxa de conservación da acidez.

O nome puido ter a súa orixe na voz latina caninu, ‘relativo ao can’, en alusión quizais ao ‘escaso tamaño ou calidade’, aínda que varios investigadores desbotan esta interpretación e argumentan que o nome da uva puido derivar dun nome propio, en concreto, do bíblico Caín.

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir