cantil

Unha marea de poesía

No verán percorremos Galicia dende Ribadeo ata A Guarda, sempre á beira do mar. No Portal das Palabras adoramos o interior, os seus ríos, montañas e devesas, pero tamén precisamos o cheiro a marusía máis ca nunca e decidimos emprender unha viaxe ao longo dos 1.498 quilómetros da costa que baña esta terra. E facémolo na mellor compaña posible: a vosa e a da poesía. A marea de versos vén cargada de palabras relacionadas co mar que inspiran os poetas dende os tempos dos trobadores medievais e o Rexurdimento ata a actualidade. Comezamos!

augamar | gaivota | furna | buguina | salseiro | robaliza | pailebote | cantil

unha nena traba por última vez a mazá:
brancura da carne central, caixa chinesa das sementes, horizonte.
a mesma nena érguese,
flexiona levemente os xeonllos,
guinda o carozo desde a cima dos cantís
á praia.
            Alba Cid, Atlas, 2019

 

Rematamos esta serie estival dedicada ao léxico do mar e á poesía galega botando man, en certa medida, dun paradoxo ou non tanto: os versos dunha muller da única terra galega non costeira, Ourense. Alba Cid é unha creadora nova en anos (naceu en 1989), pero cunha traxectoria destacada como escritora e tamén como investigadora na teoría poética e poesía contemporánea galega. Recoñecida desde ben cedo con distintos premios, moitos dos seus poemas poden lerse en obras colectivas, entre elas a antoloxía No seu despregar (2016). En 2019 publicou o seu primeiro poemario, Atlas, un texto híbrido onde a palabra e a imaxe navegan polos cinco continentes grazas a unha voz emocionada na procura dun novo planeta. Semella que se sorprende do que descobre cando se asoma desde a altura dos cantís.

Se algo singulariza a costa galega son os cantís, algúns deles os de máis altura da costa europea continental. Eles debuxan o noso perfil, dannos personalidade. O Dicionario recolle tamén para designalos o termo acantilado, de significado único, mentres que cantil tamén é a palabra que nomea o instrumento que se emprega en carpintaría e cantaría para labrar os cantos. Segundo o estudoso Joan Corominas, a procedencia de ambas as dúas palabras (cantil e acantilado) non é doada de explicar pola escaseza de datos. Xoga coa hipótese de que desde a expresión labrado a cantil pasaría logo á linguaxe náutica para denominar a imaxe das paredes sobre o mar que semellan cortadas cun cantil. Porén, Cabeza Quiles indica que procedería dunha raíz preindoeuropea *cant- que significaba ‘pedra’ ou ‘rocha’, da que tamén virían canteira ou cantizo.

Como é unha tarefa difícil dilucidar a orixe, deteñámonos noutros vocábulos que se relacionan co relevo e as pendentes. Unha palabra que garda certo grao de relación coas anteriores é bocarribeira, definida como “a pendente do terreo que descende ata o val próximo ao mar ou a un río”, inda que quizais estas costentas non son tan temibles coma as que están ao pé do mar Cantábrico no Ortegal, pero tamén fascinaron a Otero Pedrayo. Outras palabras que indican ‘terreo moi pendente’ son corga, ribada (coa variante ribado), ribazo ou  támara. Unha expresión para dicir que hai ou estás en moita pendente é a/de chupe, que é sinónima de corgueiro, costento, peado ou pino, e que emprega Neira Vilas neste exemplo: “Comezaron subir o monte. Era moi a chupe. Batían nas raíces e nos croios”, A muller de ferro, 1992.

O verán vai concluíndo e pechamos xa a marea de poesía estival do mesmo xeito en que a comezamos, con máis versos. Pero dado que a nosa guía é Alba Cid emprendemos camiño cara ao interior e asomámonos á Ribeira Sacra, onde atopamos unha secuencia de valados de pedra que serven para conter as terras de cultivo nas pendentes do río. E nestes tempos de vendima xogamos a contar socalcos que, se son moitos e cara a arriba,  ben parecen os cantís do interior.

se a flor da tarde cae aberta
As fillas dos homes entran no río, fan o morto nas beiras,
Xogan a contar socalcos coa mirada ata que se trabuca; rin forte.
            Alba Cid, Atlas, 2019

 

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir