O detective rosaliano

Moito se podería falar das achegas de don Ricardo aos estudos sobre Rosalía de Castro: fixou algúns feitos biográficos e desbotou outros, traballou sobre a estilística da autora e sobre as fontes desta, revisou as traducións dos seus poemas e fixo a edición dos seus textos… Pódese dicir que alí onde el investigou atopamos un pouco máis de claridade cartesiana; pero, como o noso son as palabras, ímonos deter en tres cuestións léxicas esclarecidas por Carvalho Calero.

A palabra desaparecida

En 1964 publícase o libro titulado Poems of Rosalía de Castro. Entre todos os textos atopamos a versión do poema “Desde aquí vexo un camiño que non sei a onde vai”. Nel o verso “i anda ao feito, aquí escondido” foi traducido como “and makes its way”, solución que chamou a atención do noso investigador. A parte de andar estaba traducida, pero que pasaba co feito? Todo leva a preguntarse que pode significar que un camiño ande ao feito que sexa tan difícil de levar ao inglés. O que atopamos é unha fermosa metáfora creada coa locución andar ou xogar ao feito, presente nos dicionarios históricos, e tamén nos versos contemporáneos de Araceli Herrero, discípula do propio don Ricardo, “Conocínte. Quizaves algún día, / xogando ao feito, / teña dado unha volta ao teu redor/ fuxindo das amigas”, onde xogar ao feito significa ‘xogar ás agachadas’. E así xogaba aquel camiño do poema.

A palabra calente inexistente

Ata que levantou as sospeitas de don Ricardo, a estrofa número 11 do poema “Díxome nantronte o cura …” editábase así:

Se elas calente miraran,
Meu amore,
Nin toliña me chamaran
Nin ti me fixeras dore.

Porén, dado que a palabra calente non existe e a interpretación de que quere dicir ‘quente’ non serve, pois non cadra co sentido, o noso investigador procurou a explicación en que se quería dicir “ca lente”, é dicir, cunha lente. Esta proposta non o deixaría moi convencido, pois anos máis tarde atopou o que hoxe é a solución do enigma: “Se elas cal eu te miraran”.

Alomear significa dúas cousas

Aínda así, non todo é corrixir as supostas grallas da edición tipográfica; ás veces hai que volver atrás, como é no caso de alomear.

O verso “onde estraña me alomean” foi corrixido por Bouza Brey como “onde estraña me nomean”, e ese é efectivamente o sentido do verso. Esta escolla vese reforzada pola edición do texto incluída no Álbum de la Caridad de 1862. Carvalho Calero considerou que a presenza no portugués dun verbo de feitura semellante, pero co significado de ‘nomear’, fai que a corrección non sexa precisa, pois Rosalía empregou o vocábulo en uso no seu tempo.

Daquela por que alomear significa dúas cousas? Porque Rosalía o utiliza tamén noutro sentido, o de ‘alumear’ ou ‘alumar’, noutras pasaxes de Cantares Gallegos.

Todas estas achegas prodúcense non só desde o coñecemento e a aplicación do método científico, senón tamén desde un gran respecto polo texto rosaliano, ao que hai que volver unha e outra vez con renovada atención e sen prexuízos para finalmente poder dicir “elemental, querido lector, o asasino foi o tipógrafo”.

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir