O mes de decembro está marcado pola celebración do Nadal e o rebumbio que se organiza ao redor del. Isto todo comeza hai moitísimo tempo atrás, as civilizacións primitivas veneraban o momento no que coincide o período de mínima potencia solar co intre no que o Sol comeza o seu renacemento cíclico a partir do solsticio de inverno. Nestas circunstancias organizábanse festexos pagáns moi populares que o cristianismo adaptou para as súas propias celebracións (o nacemento do Xesús). Da importancia e popularidade deste tempo dá proba a etnografía, que describe unha infinidade de ritos e tradicións que xiran del; mais tamén a lingua nos proporciona evidencias abondas da relevancia desta celebración coa boa manchea de frases feitas e refráns referidos dalgunha maneira ao Nadal.
Por unha banda temos aquelas paremias que se empregaban como parte meteorolóxico; moitas son descritivas de como será o tempo atmosférico. Deste tipo son as seguintes Tralo veranciño de Sanmartiño chega Nadal co seu inverniño ou Friaxe no Nadal, non fai mal, que nos informan de que o esperable no nadal son as temperaturas baixas. Como tampouco será raro que chova ou neve, segundo a zona, claro: No mes de Nadal a auga cobre o fondal, As chuvias de Nadal non fan mal, De Santos e Nadal, ben chover ben nevar; mesmo anuncian o que se pode agardar, se non hai anomalías climáticas: Se chove moito en Nadal, ano formal ou Cando Nadal nada, sinal de boa anada.
Estas datas festivas están asociadas á comida e aos alimentos de tempada. Para poder termos boas papatorias deberemos ter materia prima, e nese sentido debemos entender o refrán Santo Tomé agarra o cocho polo pé, pois o habitual era matar o porco en decembro (santo Tomé é o 21 de decembro), tempo en que a friaxe permitía a manipulación e certa conservación da carne ata a salgadura, e que acaía ben para asegurar os ingredientes para degustar nos banquetes próximos. Tamén recoñecemos como expresións relacionadas coa gastronomía outras como: O coello por san Xoán e a perdiz polo Nadal (cando se comía como ave silvestre o período de caza comprendía o último trimestre do ano), Cada cousa no seu tempo, e os nabos no Advento, No Nadal, alegrote, alegrote, que hai viño na cuba e chourizos no pote, En novembro fabas e en Nadal cabazas ou Nadal sen porco non veñan moitos. Aínda que son manxares saborosos, ás veces, poden resultar indixestos: Castañas en Nadal saben ben e prestan mal.
O frío e as inclemencias atmosféricas dan sentido ás recomendacións de buscar abrigo: No mes de Nadal a carón da lareira vaite sentar, Mes de Nadal, mes de capón a carón do lar ou En Nadal, casa e cerca da brasa. E a outro tipo de abeiro refírese En Nadal, cada ovella ó seu curral, que nos aconsella que nesta época é ben buscar o abrigo e a calor dos máis próximos.
Os días no mes de decembro son curtos e as noites longas, escuras e mesmo perigosas: Nadal sen lúa, de cen que levas, pegureiro, quedarache unha. Porén a partir do solsticio de inverno a luz do día aumenta e as noites empezan a parecer menos sinistras: Díxolle o neno a san Xoán, de ti a min minguarán, de min a ti medrarán (os días). O refraneiro tamén dá noticia do cambio de ano no calendario: O que a san Silvestre vai e alá dorme, nun ano vai e no outro volve. Os gastos do novo ano sonche comúns aos ricos e aos pobres: Aninovo tanto é para o que ten, coma para o que non ten. Malia todo, nós o que vos desexamos a todas e a todos é que teñades unhas boas festas e que as pasedes ledos coma un neno en Reis.
