Os testemuños máis antigos de textos literarios en galés remóntanse ao século VII –segundo outras fontes ao VI–, o que a converte na lingua europea que conta cunha tradición literaria máis antiga, ben documentada en campos como o das leis ou da medicina. Mais, desde o ano 1282 coa perda da guerra contra os invasores, o País de Gales quedou incorporado ao reino de Inglaterra e o galés deixou de ser o idioma exclusivo deste territorio. A penetración da lingua dos ocupantes anglosaxóns foi avanzando, e a partir do s. XVI, coa Lei de anexión de Gales por Inglaterra, o idioma propio desapareceu dos ámbitos oficiais e deixou de ser o medio de expresión das capas altas da sociedade. Algo moi semellante ao ocorrido co galego máis ou menos polas mesmas datas.

O primeiro libro impreso en galés foi de temática relixiosa e tamén a galesa foi a primeira lingua sen estado que en Europa contou cunha tradución da Biblia. Así mesmo, a gran diferenza entre esta lingua e o inglés sumada á necesidade de utilizar o idioma dos fieis para facerlles chegar as ensinanzas relixiosas permitiu que se mantivese neste ámbito.

En galés, a denominación do territorio é Cymru –soa algo así como [kamri]–, ’a patria’, e así figura no lema do país: Cymru am byth (“Gales para sempre”). Cóntase que, no período da invasión anglosaxoa, os habitantes de Gales se chamaban a si mesmos Cymry ‘paisano’. Desta forma partiu a latinizada Cambria, da cal deriva o noso adxectivo cámbrico, así como o nome da lingua, cymraeg. A capital de Gales é Cardiff e o seu territorio ocupa máis ou menos o mesmo ca o noso se restamos a superficie da provincia da Coruña.

A principios do século XIX a proporción de falantes de galés era dun 80% pero a inmigración inglesa, chegada para traballar na minaría, fixo que a cifra se reducise a un 50% a finais de século. Con todo, era tan decidida a defensa da lingua que, cando se estendeu a escolarización obrigatoria —que podería implantar definitivamente o inglés–, nas escolas dominicais impartíanse clases para a alfabetización en galés e a mediados do século XX comezou a ser lingua vehicular nas zonas en que era maioritaria, ao tempo que botaban a andar medios de prensa en galés, co que a lingua medrou en prestixio. Malia estes esforzos, hoxe en día a porcentaxe de falantes non supera o 20% dos tres millóns de galeses e galesas, algo máis de medio millón de persoas, con maior densidade no norte ca no sur.  Ten estatus de lingua oficial xunto co inglés.

Ao tempo o idioma de Cymru chegou a lugares onde houbo unha forte emigración galesa, como Durham, no nordeste de Inglaterra ou, do outro lado do Atlántico, na Patagonia arxentina –onde coincidiron cos nosos emigrantes–, lugar no que hai topónimos en galés e se segue a escoitar falar nesa lingua.

O idioma forma parte, co bretón e o córnico, da división das linguas célticas britónicas e, fóra de que utilizan máis dígrafos ca nós, o alfabeto é o mesmo, non obstante aprender galés non se presenta como unha tarefa sinxela pois, simplemente para contestar “si” ou “non” a unha pregunta teremos que dominar unha serie de opcións en función da persoa e o tempo verbal da pregunta. Tamén nos sorprenderá a mutación na consonante inicial dunha palabra en función do xénero co que se utiliza, trazo común das linguas célticas. Hai catro variedades dialectais aínda que moitas veces resúmense citando a do norte e a do sur. En xeral, é posible a comprensión entre os falantes das catro áreas.

O interese demostrado polos galeses na preservación da súa lingua e o seu forte sentimento de identidade fan que, a pesar da situación actual, se considere o galés a única lingua celta con posibilidade de supervivencia.