Nestes días celebrarémonos a nós mesmos. O 25 de xullo de hai máis de cen anos, tiña lugar a primeira edición desta conmemoración que nos lembra quen somos. En realidade esta data xa se viña celebrando na diáspora como sinal de galeguidade dende o século XVIII, pero as Irmandades da Fala proclamaron formalmente que o Día de Santiago de 1920 fose o primeiro Día Nacional de Galicia. Mais se de aniversarios falamos, dende a esfera das palabras o que sobresae é, sen dúbida, o da revista Nós. A publicación designou co seu nome o grupo organizado arredor dela. Os homes da tamén chamada xeración Nós desempeñarían no proceso da cultura galega, en palabras de Ricardo Carballo Calero, a función de europeizala e deron á nosa prosa “un pulo nunca visto nos tempos modernos”.
O profesor Carballo Calero, que protagonizou as Letras 2020, dedicoulles, como non podía ser doutro xeito, un capítulo destacado á revista e aos seus principais membros na súa Historia da literatura galega contemporánea. A icónica cuberta de Nós foi deseñada polo director artístico da publicación, Castelao, quen tamén lle deu o nome, advirte Carballo Calero. “O nome de Nós con que a revista aparez é xustamente o nome do álbum de deseños de Castelao esposto en 1918. Fora o propio Castelao o que impuxo o nome á revista, fora Risco como homenaxe a Castelao, ou fora calquer outro dos animadores da pubricación, o certo é que o nome da mesma a Castelao se remonta”, subliña. Malia a data apuntada polo insigne investigador, a primeira exposición das estampas do álbum Nós, celébrase na Coruña no mes de marzo de 1920 por iniciativa, de novo, das Irmandades da Fala. Pero o que di o profesor, crítico literario e escritor non é mentira, xa que as ilustracións que o compoñen foron realizadas entre 1916 e 1918, e durante ese período algunhas delas foron publicadas na revista Suevia, de Buenos Aires, e o xornal madrileño El Sol.
Castelao titulou con acerto os debuxos deste proxecto co pronome tónico da primeira persoa do plural, porque as tres letras que o conforman abondan para retratármonos como pobo, como cultura. Como un país que, naquela altura, vivía marcado polo caciquismo e a emigración. En cada lámina do álbum Nós o artista rianxeiro foi quen de sintetizar e denunciar, cuns poucos trazos e frases, esa realidade. En palabras de Carballo Calero, “os seus ollos perciben con fina sensibilidade os desequilibrios, as contradiccións, as incongruencias da vida. E o seu lápiz de caricaturista traza uns riscos esquemáticos que subliñan esa falta de concordancia, xeralmente enmascarada en hipócritas convencións con pretensións de armonía ética”.
No lingüístico o pronome nós, igual ca vós, procede do latín –con idéntico significado–. Esta forma, común para os dous xéneros, é a maioritaria en toda Galicia. O Dicionario tamén recolle nosoutros, -as, variante rexistrada no galego mindoniense e no propio do oriente da provincia de Lugo, fronteirizo con Asturias e León, que consiste nunha evolución da expresión nos + alteros e que comezou a empregarse no latín popular para marcar plurais excluíntes. De feito, aínda que na actualidade os usos dunha e outra forma se interfiran, había unha diferenza tradicional importante entre elas, que aínda se conserva nalgunhas zonas. Mentres que nosoutros delimita un grupo concreto e deixa fóra todas as persoas que non pertencen a el, nós non marca tal fronteira.
