Ouriol e outros nomes

A imaxe é unha montaxe sobre unha das ilustracións do propio libro realizadas por Mima, nena á que se lle encargou que debuxara para o conto.

Nos setenta do século XX, cando publicar na nosa lingua comezaba ser un chisco máis doado, iníciase tamén a reivindicación da literatura infantil e xuvenil propia, non só coa recuperación dos contos da tradición oral, senón tamén coa creación orixinal. Neste escenario aparece Arcadio López Casanova co relato infantil O bosque de Ouriol que se publica en 1973 en Galaxia tras gañar, un ano antes, o primeiro premio no V Concurso de Contos pra nenos que convocaba a Agrupación Cultural O Facho. Con anterioridade xa resultara premiado Carlos Casares (amigo persoal do poeta) con A Galiña azul en 1968, converténdose nun pioneiro da literatura infantil en galego.

O bosque de Ouriol é un fermoso relato, desde o punto de vista visual, xa que xoga coa tipografía en diferentes cores, coa forma e disposición do texto e, sobre todo, coas ilustracións en cor encargadas a Mima, nena e filla do tamén ilustrador Xohán Ledo, nome artístico de Ricardo García Suárez. Mais a beleza tamén radica no contido do propio texto. Conta a  historia dun neno, Ouriol, aparecido de súpeto en terras aldeás, quen, malia os bos coidados dunha anciá que o acolleu, inicia a busca das súas orixes. No seu percorrido para na vila, na casa do vello reloxeiro, onde aprende o oficio e astronomía, mais o mar chama por el e continúa a viaxe ata a costa. Podería verse certa equiparación coa propia vida de Arcadio López-Casanova, un neno criado no interior galego que desenvolveu a súa vida adulta en fronte do mar, o Mediterráneo. A riqueza léxica é impresionante e, á vez, ten que ser un texto sinxelo e accesible a un novo lector. Ao lado de palabras do léxico da Galicia interior: gándaras, campas, chairas, riscos e cumios, atopamos tamén outras costeiras: ondas, vagas, escuma ou peiraos. Unha curiosidade, o contiño achega un glosario mínimo para non se perder na lectura, se te estás iniciando na nosa lingua.

Ouriol é, neste contexto, un antropónimo. Un nome propio atribuído a unha persoa, que significa ‘dourado’ e que está vinculado co latín aurum e do que deriva a forma Aureolus ‘de cor dourado’. O seu emprego entre os galegos é infrecuente segundo o Instituto Galego de Estatística, mais a súa presenza é abondosa en Aragón e Cataluña desde a Idade Media. Quizais non lle fose alleo ao noso lugués asentado en Valencia.

Ouriol é a designación coa que recoñecemos un paxariño migrador, o oriolus oriolus: ‘ave pertencente á familia dos oriólidos, de cor amarela, con ás e rabo negros, peteiro rosado e ollos vermellos, o macho, e de cor verdosa nas partes superiores, parda nas ás e no rabo e abrancazada con raias pardas nas inferiores, a femia’. Ao longo do territorio galego encontramos para esta ave diferentes designacións, todas válidas, inda que non todas se rexistren no Dicionario. A primeira delas é ouriol que podemos localizar na Galicia interior, en concellos como Navia de Suarna e tamén na comarca de Sarria, onde se atopa o Páramo, concello no que pasou a nenez Arcadio, na casa da súa avoa paterna. Este termo procede do latín vulgar *aureolus que significa ‘douradiño’, que foi o nome que substituíu o clásico galbulus que se entendía como ‘amareliño’, referido á cor da plumaxe. Nas provincias costeiras recoñecen a ave con nomes patrimoniais que xorden, algúns, do enxeño popular como vichelocrego, unha formación por aglutinación da frase viches o crego. Hai quen pensa que o nome se debe a unha comparación coa indumentaria dos curas (negra), porque tamén se recollen nomes como crego amarelo ou creguiña. Nos territorios do sur galego coñécese co nome de papafigos, denominación vinculada á súa alimentación, porque no verán, antes de volver para pasar o inverno ao quente do sur, colle enerxía a base de figos e cereixas. O nome milleiro tamén se vincula co millo, o cereal, pero pola cor amarela do mesmo e non porque o coma. Por último, en Ourense, abeirando con León, recóllense as formas milpéndora ou milpéndola indícase que o nome podería formarse tomando coma base o latín pinnula (pluma), porén o dicionario de Rivas Quintas faino cadrar con pendere (colgar) debido ao xeito de facer o niño coma unha cunca colgante.

Este paxaro pasa a primavera e o estío en Galicia, e é coñecido tamén noutros países europeos. Nas linguas da nosa contorna recibe diversos nomes que fan tamén referencia á súa plumaxe amarela, semellante ao ouro. Por iso en inglés aparece golden oriole (ouriol dourado); en francés loriot jaune (ouriol amarelo); en castelán oropéndola que procede da locución latina auri pinnula ‘plumiña de ouro’; en italiano rigogolo, evolución do latín vulgar *aurigalbulus, que significaba ‘paxaro amarelo coma o ouro’. O portugués papa-figos garda relación cos hábitos alimentarios da ave, o mesmo que o alemán Kirschvogel, ‘paxaro das cereixas’.

 

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir