Palabras para a rapazada

A Asemblea Xeral da ONU, no ano 1954, recomendou destinar un día para fomentar a fraternidade entre os nenos e as nenas do mundo, e promover o seu benestar con actividades sociais e culturais. Así, en 1959, proclamouse o 20 de novembro como o Día Mundial da Infancia que cadra co aniversario da aprobación da Declaración dos dereitos do neno e da nena. Hoxe queda aínda moito por facer xa que a infancia non acadou o seu benestar merecido. Con todo préstanos renderlle unha pequena homenaxe lingüística á nosa rapazada no seu día. Imos dar unha voltiña para descubrir como chamamos por eles cando falamos galego.

Comezamos o camiño coa voz neno, nena. Di o Dicionario que se trata da “persoa que está na nenez”. Esta denominación podémola recoñecer todas as persoas que usamos o galego polo territorio adiante. O Atlas Lingüístico Galego sinala que toda Galicia sabe quen é un neno ou unha nena. Se ben, uns e outros pronunciámolo con diferentes realizacións fonéticas na vogal tónica segundo as distintas zonas dialectais, con pechada nas provincias costeiras e con aberta nas interiores. Logo, no sur de Ourense, emprégase a denominación meniño, -a; miniño, -a e tamén menino, -a que é unha variante do anterior. A palabra neno ou nena naceu como unha creación expresiva que nos remite ao latín vulgar *ninnu(m). Porén non somos os únicos que empregamos esta denominación porque é común a outros idiomas como é o catalán, castelán, falas occitanas e italianas. Así encontramos as formas: nen, -a; niño, -a; nin, nina e no sur de Italia ninna (no resto do territorio italiano considérase unha voz antiga fronte ao estándar bambino, -a).

Outras formas que usamos para nomear as criaturas son aquelas que fan referencia á súa escasa estatura como é o vocábulo cativo, -a. Este termo patrimonial procede do latín captivu, derivado de capere ‘coller’ que significaba ‘prisioneiro de guerra’, logo pasou a indicar ‘desafortunado’ e de aí a ‘ruín’ e á par destoutros semas, ‘de escasa calidade’ ou ‘de baixa estatura’. Isto último é o que lles acae a un neno e a unha nena que che son de medida pequena ata que medran na adolescencia e che comen o caldo na cabeza. O seu emprego é propio dos galegofalantes que habitan na liña fronteiriza entre as provincias da Coruña e Lugo, desde o norte ata o sur: Mañón, Moeche, Aranga, Viveiro, Ourol, Muras, Guitiriz, Palas e Taboada. Outro dos termos que segue os parámetros do anterior é pequeno, -a, e os derivados mediante sufixación afectiva como son pequecho, -a e pequerrecho, -a. As creacións sobre pequeno fan referencia ao talle das persoas por criar. Da súa orixe indica Corominas que é unha voz expresiva xurdida no latín vulgar *pitinnus, común a varias linguas romances como ocorre no italiano pìccolo e piccìcono, no francés petit, no sardo pithinnu e no gascón pouninn. As galegas son denominacións que se empregan no interior da provincia de Lugo, en Castro de Rei, Meira, A Fonsagrada, Baralla, Láncara ou Triacastela.

A voz pícaro, -a é de orixe incerta, e deu unhas cantas reviravoltas ata chegar a significar neno ou nena en galego. A súa etimoloxía é moi discutida. Segundo a opinión dalgún estudoso a nacenza da palabra podería estar relacionada coas falas gremiais e relacionarse co verbo “picar” que se referiría aos diferentes oficios que chegaban a desenvolver os pícaros naquela altura. Eran traballos desenvoltos desde moi novo para aprender unha profesión. Co paso do tempo a palabra acaba por designar o aprendiz, sen ningún matiz pexorativo, e como os aprendices adoitaban ser nenos e nenas, acaba por nomear os máis pequenos da casa. Así son chamados no norte da provincia de Lugo: Ourol, Cervo, O Valadouro, Ribadeo, Vilalba, A Pastoriza, Cospeito e A Pontenova.

Por último temos o substantivo rapaz, -a. O Dicionario defíneo na súa primeira acepción como a “persoa que está entre a infancia e a xuventude”. Non tería moita cabida neste pequeno artigo, xa que se trata do neno medrado, inda que non chega a adulto. Porén nalgunhas zonas do noso territorio toma a acepción de “neno, -a”, e mesmo os proxenitores falan dos seus fillos e fillas pequenas co termo rapaz ou rapaza, sendo ben pequerrechos, coa variante raparigo, -a. A distribución non é uniforme, pódese dicir que se atopa este uso con frecuencia no sur da Coruña, Pontevedra e Ourense. Na zona sureste da provincia de Ourense aparece a forma rapá como variante particular. Cando buscamos a orixe da voz temos que ir á Idade Media onde designaba o ‘criado’, daquela tiña certo valor despectivo, remóntase ao latín rapax, -acis ‘que é quen de roubar’.

 

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir