Nestes días de corentena afixémonos a ler boletíns oficiais, coma quen le o xornal, para termos ben claro cando podemos saír á rúa ou que establecementos atoparemos abertos. A maioría permanecen pechados, porque todo o comercio ao retallo, agás o dedicado á venda de alimentos e outros produtos e bens de primeira necesidade, debe cumprir coas medidas especiais adoptadas para frear a pandemia do coronavirus. Este é sen dúbida o motivo que converteu durante máis dunha xornada as palabras retallo e retallista nas máis buscadas no Dicionario da Real Academia Galega, así que dende o Portal das Palabras decidimos falarvos algo máis sobre elas. Vaiamos, máis ca nunca, por partes!

Un retallo é “cada un dos anacos que quedan dunha cousa despois de cortala”. Así define o Dicionario este substantivo, creación  regresiva do verbo retallar “cortar, dividir en retallos”. Este, á súa vez, describe a acción de tallar varias veces. E faino botando man do prefixo de orixe latina re-, que ten o significado de ‘acción repetida’, e dunha forma do latín vulgar *taleare, formado a partir do lat. talea, que significaba ‘rebento, abrocho’.

En consonancia co significado de retallo, a expresión venda ou compra a retallo ou ao retallo é aquela que fai referencia ao comercio de mercadorías en cantidades pequenas e dirixido aos consumidores e consumidoras finais, fronte ao comercio por xunto ou en groso, que se refire á venda de produtos en grandes cantidades aos intermediarios. Falamos, polo tanto, do comercio ao retallo para referírmonos á venda propia das feiras tradicionais, onde os labradores e gandeiros lles daban saída aos seus pequenos excedentes de produción; pero tamén á que se realiza hoxe en todo tipo de establecementos comerciais onde enchemos as nosas despensas ou os armarios da roupa, dende as máis pequenas da nosa rúa ata os supermercados de maior tamaño.

Retallista é así o adxectivo que se refire tanto aos comerciantes implicados neste elo final da cadea da distribución como a todo o relativo ao comercio ao retallo, pero non só iso! O Dicionario recolle para este termo unha terceira acepción que o converte no substantivo que denomina a “persoa que se dedica á confección de teas utilizando a técnica da retallaría”. Si, si, esa que consiste en coser retallos de tea de cores, debuxos e formas diferentes, así que deixade xa de declararvos devotos e devotas do patchwork nestes tempos de confinamento, porque é un estranxeirismo completamente innecesario!

Imos rematando cun sinónimo de retallo: o retrinco, derivado do verbo retrincar, e que nos evoca inmediatamente unha das obras do gran Castelao. Os Retrincos do autor rianxeiro xuntan cinco relatos autobiográficos ordenados cronoloxicamente, pero quizais Castelao nomeou así este libro pensando na segunda acepción da palabra, aquela que se refire a un “espazo moi breve de tempo” ou “momento”. Inda que tamén podemos dicir que Retrincos é unha obra feita a retallos, xa que no seu día, parte das narracións que a conforman foran publicadas por separado.