Montaxe sobre o "O fillo do home", cadro que o valón René Magritte pintou en 1964
A Academia das Ciencias de Suecia concedía o Premio Nobel de medicina 2017 a Jeffrey C. Hall, Michael Rosbash y Michael W. Young, tres científicos norteamericanos que investigaban os mecanismos moleculares que controlan o ritmo circadiano. Estes estudosos acharon como as plantas, os animais e o propio ser humano son quen de se sincronizar coas voltas da Terra, facendo que o reloxo biolóxico se manteña coordinado, xa que hai unha serie de feitos biolóxicos que se producen sempre á mesma hora do día e que obedecen a unha especie de “reloxo interno” dos seres vivos.
Nobel en medicina 2017
Desde 1901, os Nobel enxalzan achegas claves para a historia da Humanidade.
Jeffrey C. Hall, Michael Rosbash e Michael W. Young resultaron elixidos como os gañadores do Nobel de medicina 2017. Estes tres científicos estadounidenses foron pioneiros en vincular a xenética cos ritmos biolóxicos, e tamén os primeiros que clonaron o xen do ritmo circadiano da mosca Drosophila. A contía do premio que veñen de recibir supera o millón de dólares.
Os tres premiados comezaron por investigar a mosca da froita da que illaron un xene (period) que controlaba o ritmo biolóxico diario. Este xene codifica unha proteína (PER) que se acumula de noite e que se degrada durante o día; máis tarde deduciron que ocorría o mesmo en organismos multicelulares e tamén descubriron un segundo xene (timeless) e outra proteína (TIM), que completan o proceso.
Xa no século XVIII, Jean Jaques d’Ortous de Mairan comezara a intuír que as plantas tiñan un ritmo propio, xa que as follas das mimosas abrían e pechaban á mesma hora, inda estando estas ás escuras. Esta frecuencia foi denominada posteriormente ritmo circadiano, que é un neoloxismo produto da combinación dos termos latinos circa ‘ao redor’ e dies ‘día’. Como tal, comezou a empregarse na década dos sesenta do século XX, tamén aplicado aos animais e ás persoas.
O sentido científico do reloxo biolóxico
A adaptación ás revolucións da Terra trae consigo outro concepto: o reloxo biolóxico ou “reloxo interno”, que está sincronizado de tal xeito que non rompa o ritmo circadiano, regulando a conduta, os niveis hormonais, o metabolismo e mesmo a temperatura corporal. Lingüisticamente, estamos ante unha locución común ás distintas linguas da nosa contorna: biological clock, en inglés; horloge biologique, en francés ou orologio biologico para o italiano.
E que pasa cando desaxustamos as horas?
Cando rompemos o ritmo circadiano, o reloxo biolóxico altérase producindo consecuencias para o organismo. Unha das máis coñecidas é o trastorno horario, que o Servizo de Terminoloxía TERMIGAL define como o “conxunto de alteracións psíquicas e físicas que padece unha persoa despois dunha viaxe aérea longa por mor das diferenzas horarias entre o lugar de orixe e o de chegada”. Na fala cotiá, está bastante estendido o uso do termo inglés jet lag, que podemos evitar por ser un anglicismo gratuíto.
