Concellos de Galicia (con tres letras)
Chega o verán e o Portal das Palabras volve saír de viaxe por Galicia. En edicións anteriores xa fixemos os obrigados percorridos polo mar e pola montaña, así que desta volta propoñémosvos unha ruta diferente. Faremos parada en lugares cunha curiosidade en común: todos eles son concellos con nomes de só tres letras. Pode soar a excentricidade.. e madía leva se o é! Pero que mellor época para deixarse levar pola sonoridade dalgúns dos topónimos máis breves de noso Nomenclátor! A viaxe pagará a pena, e non só en termos lingüísticos!
Concellos:
Este topónimo atopámolo escrito na documentación da Idade Media como Sancta Maria de Talegio e como Santa María de Teeio. Partindo destas atestacións gráficas, os investigadores propoñen varias hipóteses sobre a súa orixe: Edelmiro Bascuas considera que estamos ante un hidrotopónimo procedente dunha raíz indoeuropea *tala‑, co significado de ‘fluír’ (a mesma que vimos para Tui, mediante < *ta+la‑); Isidoro Millán relaciónao co río Tea, partindo tamén dunha raíz hidronímica *tekw‑, co mesmo significado de ‘fluír’; mentres que Joseph Piel cre que se trata dun nome de posesor de orixe xermánica *Teodone, isto é, o propietario das terras.
A vida cotiá do concello de Teo estivo vencellada á de Santiago de Compostela, comarca á que pertence. Ata 1833 era coñecido como concello de Oza (que na actualidade é dunha parroquia de Teo). Foi escenario de varios enfrontamentos bélicos. Entre eles, o que houbo en 967 entre os viquingos de Gunrød e o bispo Sisnando en Rarís (onde o relixioso morreu). Outro foi a “batalla de Cacheiras” o 23 de abril de 1846 entre o xeneral De La Concha, enviado desde Madrid polo goberno e os seguidores do coronel Miguel Solís. Estes feitos históricos son lembrados nunha ruta de sendeirismo polo puntos do concello nos que aconteceu a loita. Os militares galegos comezaran sublevándose no cuartel de Lugo o 2 de abril. Despois uniríanselles os da Coruña o 5, os de Pontevedra o 9, e os de Tui e Vigo o 10. O 15 de abril en Santiago creárase a Xunta Superior do Reino de Galicia ou Junta Superior Provisional de Gobierno de Galicia liderada, entre outros, por Antolín Faraldo contra os modos de gobernar de Narváez. Mais ao perderen a batalla, refuxiáronse en San Martiño Pinario onde foron apreixados, logo xulgados sumariamente e fusilados o 26 no adro da igrexa de Paleo o coronel Solís e os restantes na Fraga do Rei (ambas as dúas localizacións en Carral), converténdose nos “Mártires de Carral”.
Outros atractivos salientables deste concello coruñés indo desde o máis vello ata o contemporáneo son os que seguen. Para o antigo, temos oito castros, nove estacións de ata dezanove petróglifos e 33 mámoas. Como moderno encontramos a ponte colgante do Xirimbao, coñecida tamén como a pasarela Mariola, saltando o Ulla entre a parroquia de Reis (Teo) e o Couso, xa na Estrada. Foi construída no franquismo para unir dous coutos de pesca de salmón (o do Xirimbao e o de Ximonde) porque o ditador adoitaba pescar alí.
Cómpre non esquecer a particular celebración do Entroido na zona da Ulla, á que se suma tamén Teo coa chegada dos Xenerais da Ulla, onde as figuras dos Xenerais e os Correos percorren as distintas parroquias á cabalo e rematan cunha liorta dialéctica, o atranque. Mais atopamos na parroquia teense de Reis unha particulariedade porque inclúe a figura exclusiva a do Demo.