Voces de aquí e acolá: Entre o porco e o cocho

Os bechos Sus scrofa domestica, os nosos porquiños, cochiños ou chinos, ranchos, quinos, marráns e marranchos –que todo é o mesmo, do fociño ao rabo– son animais ben presentes na nosa cultura agraria e gastronómica. As denominacións máis estendidas e usadas son porco e cocho, que teñen certa distribución dialectal: toda a zona sur e oeste do país, agás unha cuña que comprende desde a ría de Sada ata Camariñas, internándose ata o río Tambre, á altura do concello de Val do Dubra é de porco; o resto é máis de cocho. Para mellor entendelo, convén mirar o mapa que acompaña o texto.

Área de distribución xeográfica de ‘cocho’ [Do artigo de X. Sousa Fernández “Léxico dialectal e estandarización”]

A forma estándar, porco, é coñecida practicamente en todo o territorio e a máis empregada nos medios; é asemade a máis recollida nos diferentes vocabularios e nos textos didácticos. Procede do latín porcus, -i que designaba o mesmo animal e que estaría vinculado co termo grego pórkos. Deste étimo derivan tamén as denominacións europeas: porc, en catalán e francés e porco en italiano.

Alén de porco, utilizamos a denominación cocho para designar o mesmo animal. A súa orixe é controvertida e polo común relaciónase coa onomatopea coch! que é un xeito de chamalos. O termo tivo un certo percorrido nas linguas próximas, como por exemplo no francés cochon. As palabras rancho, chino e quino tamén se consideran creacións procedentes da onomatopea comentada, xa o di o dito: Quen nunca tivo nada e chega a ter un porquiño, vai pola rúa quiniño, quiniño!

Outra denominación é marrán, procedente do árabe muharram ‘cousa prohibida’. Cando son pequenos, chamámoslles: leitón, cando inda maman da nai, ou bácoro ao que se lle aventura, sen moita certeza, unha orixe magrebí bakurí que nun principio designaba os años e logo pasou a nomear os leitóns.

Citas:

“Na posguerra, Don Celidonio ascendeu de porco a marrán e chegou a Alcalde. A parenta inflou como o fol da gaita. Agora é presidente da Xuntanza Cidadá e doutras Sociedades. A parenta botou abrigo de chinchilla e petitgris. Fixeron casa nova e teñen outro automóbil. Aínda podían ter máis.” (Vicente Risco: O porco de pé -adaptación-)

“Era un ser que pasaba desapercibido, que non se deixaba ver en feiras nin festas e que case non saía do seu caseto do monte, onde vivía con dúas vacas, unha egua, un cocho, unha ducia de galiñas e seis ou sete ovellas.” (Carlos G. Reigosa: A lei das ánimas. A novela da Santa compaña)

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir