-Como podería titularse a novela que eu escriba con este bolígrafo?
-Anagnórise – díxome ela sen pensalo.
Mª Victoria Moreno, Anagnórise, 1988
“Chegou un home que se parece a Orestes”, “Só Orestes se parece a Orestes”, “Nese caso chegou Orestes”. Esta breve anagnórise, cruzada cun siloxismo ao estilo de Aristóteles, entrou na literatura galega da man de Álvaro Cunqueiro, pois é a cita que preside Un home que se parecía a Orestes. Xurdir de súpeto do anonimato, dándolle un sentido novo a toda a escena, é un recurso frecuentemente utilizado na literatura universal ao alcance da man tanto dos guionistas das series televisivas como de Homero, Victor Hugo ou Shakespeare. A anagnórise é o recoñecemento, normalmente ao final dunha obra ou dunha das súas tramas, e moitas veces implica tamén maltratar o público sensible dándolle unha información que lles viría moi ben ás personaxes respecto a verdadeira identidade dos que as rodean.
Anagnórises tráxicas como a de Edipo cando se dá conta de que o home que asasinou era seu pai e a que desposou, súa nai; finais felices da Comedia dos erros ou Moito ruído por nada; de animais como o can de Ulises, que é o único en recoñecer o seu amo; erradas como a d’O home que puido reinar de Kipling ou a d’O impostor inverosímil de Tom Castro, o relato de Borges. A listaxe sería interminable. Pero, na nosa literatura, a palabra está inevitablemente ligada a María Victoria Moreno, a protagonista do Día das Letras Galegas de 2018, que a escolleu de título para unha das súas obras centrais.
O protagonista de Anagnórise é Nicolau Aríns, un adolescente con problemas, que decide deixar o instituto e fuxir da casa para xuntarse en Madrid cuns amigos que se dedican ao tráfico de droga. A viaxe vaina realizar cunha muller que o recolle facendo autostop. As conversas que manteñen nas horas que comparten na estrada transforman a desconfianza inicial do rapaz en admiración por ela; pero, ao chegaren a Madrid, sepáranse sen que el saiba o seu nome. O camiño ata desvelar a identidade da misteriosa condutora será tamén unha andaina clave para descubrir a identidade propia e aprender leccións de vida como esta que ecoa na cabeza de Nicolau Aríns: “As persoas estamos feitas para levar adiante os proxectos máis fermosos”.
Con esta dobre anagnórise, María Victoria Moreno colleitou un enorme éxito entre o público adolescente, probablemente porque soubo contarlle unha historia chea de preocupacións que lles eran propias, abrindo así novos vieiros para a ficción xuvenil galega, que ata o momento apenas bebera da realidade máis cotiá da mocidade. A fonte de inspiración parece clara: a escritora, era unha profesora de secundaria namorada da súa profesión e, de feito, dedicoulles este libro ao seus alumnos e alumnas no instituto de Vilalonga (Sanxenxo). Eles e elas, di a dedicatoria, aledáronlle os días en que enfiaba esta historia e regaláronlle o bolígrafo co que a escribiu. A crítica tamén acolleu con entusiasmo a novela, traducida ao castelán, catalán e éuscaro e incluída en 1990 na lista de honra do IBBY (Organización Internacional para o Libro Xuvenil).
A palabra anagnórise vén directamente do grego e alude a un procedemento inherente á traxedia clásica; aínda que como comentabamos o recoñecemento pode desencadear tanto a felicidade como a desgraza. Componse do prefixo ana– que significa, neste caso, ‘de novo, outra vez’ e gnorízein que significa ‘coñecer’.
