
Imaxe de Enrique Meseguer en Pixabay
Bergantiños, Terra de Soneira e Fisterra son denominacións territoriais tradicionais, todas elas documentadas na prosa notarial galega a partir do século XIV. Porén, desde finais do século XIX, comezouse a empregar outra nomenclatura Costa da Morte. Topónimo froito dunha creación xornalística debido aos numerosos naufraxios de buques no noso litoral. A prensa británica recorría á expresión Coast of Death para sinalar as costas máis perigosas onde afundían as súas frotas. Algunha das cabeceiras de periódicos galegos e destacados escritores adoptaron a mesma locución para nomear as costas de Fisterra e proximidades; é o caso de Eduardo Pondal, Emilia Pardo Bazán ou o diario da Coruña El Noroeste que, en xaneiro de 1904, cando informou do afundimento de varias naves abre a nova baixo o titular: “Siniestros marítimos. Tres buques naufragados. La costa de la muerte”, e de aquí ata hoxe.
Non obstante, o aumento da navegación polo devandito litoral remóntase ao auxe das peregrinacións a Compostela e debido a este incremento tamén soben os naufraxios. Un indicador disto todo é que o rei Fernando II conceda o porto de Noia á mitra compostelá en 1168. Aínda que a vila conserva o dereito de quebras, (ius naufragii), que lles outorgaba ás poboacións e aos señores feudais da costa a potestade de beneficiarse da recollida dos restos dos posibles naufraxios acontecidos no seu litoral. Trátase dun beneficio legal incluído noutras lexislacións: droit d’épave en Francia e right of wreck en Inglaterra. O DRAG recolle isto no termo crebas como os “restos de naufraxios ou cargas dos barcos que o mar arrastra ata a costa”.
Ao redor destes sucesos aparecen lendas sobre bandas organizadas en Cornualles para a pillaxe dos restos do afundimento de navíos e mesmo o asasinato dos náufragos para roubarlles as súas pertenzas. A partir de aí, xorden relatos semellantes noutros lugares con costas abruptas. Nas fabulacións de orixe galega aparecen os raqueiros, as “persoas que provocan o naufraxio dunha embarcación, xeralmente atraéndoa cara á costa mediante sinais falsos, para aproveitar as crebas”. Segundo o investigador Jesús Ángel Sánchez García, que estudou os naufraxios na zona comprendida entre A Coruña e Noia, a definición lexicográfica obedece máis á lenda que á realidade. Este asegura que non se atopou documentación que certifique que houbo varamentos provocados por manobras perversas desde terra. O substantivo raqueiro, -a ten unha orixe incerta. Crese que garda relación cos vocábulos rake (inglés), raken (neerlandés) e raka (islandés) e todos eles significan ‘recoller (algo) cun angazo’ e de aí crearíase unha acepción especializada relacionada co feito de recoller obxectos perdidos na costa. A voz raqueiro conta con equivalentes localizados nas costas europeas, onde se producían naufraxios e se apañaban os restos de valor que aparecían nas beiras: en Cantabria eran raqueros, en territorio anglosaxón wrecker ou beachcomber, e no litoral francés utilizábase a locución ramasseur d’épaves.
Outras denominacións referidas ás persoas que cometen actos delituosos son pirata, corsario, bucaneiro ou filibusteiro. Pirata é o “bandido que percorre os mares para asaltar e roubar navíos”, termo que nos chega desde o latín pirāta, mais remite ao grego peiratḗs, derivado do verbo peirân ‘atacar, asaltar’. Outro delincuente autorizado é o corsario “navegante que coa autorización do seu goberno se dedica a atacar e saquear navíos doutros países”. Detrás da voz está a palabra latina cursus que significaba ‘carreira’ e que se vincula co permiso para ir correndo a abordar as naves do adversario. Bucaneiro e filibusteiro son voces que fan referencia ao mesmo concepto, pero en desuso, e que se referían aos que actuaban nas Antillas nos séculos XVII e XVIII. Ambos os dous termos teñen a súa orixe na lingua francesa boucanier e flibustier, respectivamente.