zorra

A zorra "Rosebud", un motivo esencial en Citizen Kane (1941)

Antonio Fraguas, etnógrafo e historiador, foi impulsor, xunto con outros persoeiros da cultura galega, do Museo do Pobo Galego. Alí atopamos recollido parte do noso patrimonio material de gran valor etnográfico que vai parello á enorme riqueza do léxico patrimonial da nosa lingua. Esta é unha das razóns pola que lle dedicamos este Mira que din á zorra, un termo que designa un “aparello de transporte tradicional, máis rudimentario e primitivo que o carro”, mais tamén ese caixón que empregamos para escorregar pola neve.

A zorra servía tradicionalmente para carretar pesos, especialmente por lugares de difícil tránsito ou con moita pendente. Consiste nun toro dunha árbore e dúas pólas formando forcada cuns madeiros transversais sobre dos que se coloca a carga. Ás veces, cando a carga era moi pesada, colocábanselle debaixo tarugos redondos ou unhas rodas pequenas moi resistentes que facían máis doado o transporte, e que sinalan un avance importante no camiño cara á construción do carro. O mesmo aparello, con lixeiras variantes, que presentan fases máis ou menos avanzadas na evolución cara ao carro, pódense atopar tamén no País Vasco (narria), Asturias (abasón) e norte de Portugal (corça / corço).

Outros nomes que recibe este sistema de transporte na xeografía galega, e que nos dan conta da riqueza léxica da que falabamos, son: acicarro, aparelloa, armadilla, arrastra, arrastro, ballastre, cadeixo, cangón, corces, corda, corza, escorza, grada, gradón, rasteña, rasto, rastra, rastreiro, rastrexo, rastrillo, rastro, rastro de rodas, restre e zorro.

De todas estas voces, hai algunhas que derivan do latín rastrum (arrastra, rasteña, rasto, rastra, rastreiro, rastro) e outras como corces, corza e escorza teñen a súa orixe no substantivo corzo, que á súa vez deriva do verbo corzar ou acorzar “rabenar, deixar sen rabo”, procedente do latín vulgar *curtiare, derivado de curtus. Segundo Corominas, a aplicación do nome corza a este apeiro é debida á comparación co andar furtivo do corzo.

A voz zorra, que recolle o dicionario da RAG, é a maioritaria no noso territorio. A súa etimoloxía derivaría dun antigo verbo zorrar (arrastrar), onomatopea do rozamento do que se arrastra. Este mesmo étimo serve para explicar a voz zorro, –a empregada no castelán para denominar o animal que en galego coñecemos como raposo, –a, derivado aumentativo do latín rapum facendo alusión a que ten o rabo grande.

Aínda que en Galicia non son abondosos os lugares con neve si está documentado o uso da zorra para escorregar polas superficies nevadas, de aí que se propoña, como dixemos, empregar este termo patrimonial para substituír o galicismo *trineo (francés traîneau). Tan importante é conservar o patrimonio material coma o inmaterial e que toda esa riqueza non se perda nin se esqueza.

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir