Realizar os trámites de matriculación é o requisito necesario para iniciar a experiencia universitaria.

Na forma, esta palabra case non sufriu evolución desde o étimo latino, o substantivo matricula –ae, de época tardía. A terminación enténdese porque o termo foi en orixe un diminutivo a partir de matrix, matricis, que era a ‘matriz’ e tamén a ‘metrópole’. Todas estas palabras, en definitiva, apuntan cara a unha única base, o *matr- indoeuropeo, onde estaba contida a noción de ‘nai’ e ‘orixe’. Desde ‘orixe’ e ‘orixinal’ chegouse á idea de ‘oficial’, onde se apoia a acepción de matrícula que hoxe coñecemos, a relación oficial de estudantes dun centro.

Nas webs das universidades, o acceso á matrícula aberta para o vindeiro curso é un elemento destacado, para facilitar o procedemento que levan a cabo milleiros de estudantes cada ano. Cómpre achegar o datos de identificación requiridos, as eleccións sobre materias, titulacións etc. e por suposto, aboar as taxas, xa que, en tanto non se efectúa o pagamento, non se produce a formalización da matrícula.

Durante o tempo en que es estudante, pode dicirse que os anos non pasan entre o 31 de decembro e o 1 de xaneiro, senón que se contan en cursos: “o ano que vén” comeza en setembro.

No Dicionario, descríbense varias acepcións para esta palabra; alén das que se refiren ao “movemento dun líquido” (o curso dun río) ou á “circulación de certa cousa que se considera vixente” (moeda en curso), están aquelas outras relacionadas co ámbito académico. En primeiro lugar, aparece a acepción de “período de tempo durante o que se desenvolve a actividade nun centro de ensino”, e despois, ‘cada un dos niveis dunha materia ou conxunto de materias’. Ten razón de ser que as acepcións se mostren colocadas nesta orde no Dicionario, xa que foi este o sentido da evolución do significado desde o étimo latino: a palabra curso procede do latín cursus –us, a partir do verbo currere, para expresar a ‘acción de correr’, ‘unha carreira, a pé, de a cabalo ou en carro’ ou, incluso, ‘unha viaxe por mar’ ou o ‘voo dun paxaro’. Todos estes valores comparten a noción de ‘desprazamento’, no espazo, e por consecuencia, no tempo, e de aí a acepción primeira de curso académico ou escolar. Posteriormente, ao período temporal engadíuselle a noción de ‘gradación de nivel’, que é a que se aplica cando dicimos, por exemplo, que un grao se estrutura en catro cursos, a cada un dos cales se lle presupón unha maior profundidade nos contidos impartidos.

Ademais de curso, temos tamén o verbo cursar (“estudar certo curso ou certa materia nun centro de ensino”), de cursare que era o frecuentativo de currere, ou sexa, ‘correr a miúdo’.

Nos plans de estudos actuais, alén da definición que recollemos arriba, compróbase un uso específico de grao, para o que se manexan definicións como, por exemplo, a proposta polo Servizo de Normalización da USC: “nivel de ensinanza universitario que ten como finalidade a obtención por parte do estudante dunha formación xeral, nunha ou varias disciplinas, orientada á preparación para o exercicio de actividades de carácter profesional”. Con este significado, constrúense etiquetas como “grao en lingua e literatura galega”, para denominar as diferentes especialidades que integran a oferta educativa. A persoa que supera con éxito todos os cursos dun grao obtén o título de graduado -a, onde si se mantén o -d- intervocálico etimolóxico, o mesmo ca noutros cultismos do mesmo campo, como son graduación, graduando -a e graduarse.

Os falantes de latín coñecían a distinción entre cursus, entendido como ‘carreira’, e gradus, a ‘camiñada’, ou sexa, a acción de desprazarse dando pasos, que era o valor primeiro da palabra. Andando o tempo, o substantivo foi desenvolvendo sentidos novos: gradus era o paso que se dá para subir un chanzo e, posteriormente, púxose en relación cunha xerarquía, entendido como un nivel. Con este significado, rexístrase en practicamente todas as linguas romances, por iso existe un italiano grado, provenzal gra e francés degré; nas peninsulares, está o castelán grado, en tanto que catalán e portugués chegaron a grau, amplamente documentado para nós na lingua oral. Se partimos da acepción que describe o grao como un título, podemos dicir que o alumnado universitario aspira a conseguir o “grao de licenciado” ou o “grao de doutora” etc.

Os créditos ECTS –siglas en inglés de European Credit Transfer and Accumulation System, Sistema europeo de transferencia e acumulación de créditos– poden ser de diferentes tipos: de formación básica, obrigatorios, de módulo complementario ou optativo e mais os créditos do traballo fin de grao. Como se di na definición, o crédito funciona como unha unidade de valoración, de maneira que cada materia dun curso vale, por así dicilo, un número determinado de créditos; para superar o curso e, en consecuencia, para conseguir o grao, cómpre ter conseguidos os créditos que estableza cada plan de estudos. Desde a entrada en vigor dos créditos ECTS, a equivalencia é común a todos os países da Unión Europea.

Os créditos son un sistema para lle outorgar un valor (que se poida obxectivar) a unha materia ou titulación académica, e este sentido non é moi distinto do da acepción xeral desta palabra como “consideración ou confianza de que goza unha persoa ou unha cousa”, o mesmo que tiña en época latina: o creditum latino era o nome derivado do verbo credere que expresaba os significados de ‘confiar’ e mais ‘ter por verdadeiro’, o mesmo que a nosa voz patrimonial crer. Como elemento para a formación de palabras, cred-, de base culta, aparece en termos como credencial, credibilidade ou crédulo –a.

Aínda que a experiencia universitaria é moito máis ca iso, obter un título (ou varios) é un bo aval para conseguir un posto de traballo ou presentarse a unhas oposicións. Deste xeito, o titulado ou titulada será, de maneira xeral, a persoa que está en posesión dun título académico. Non está sancionado, porén, o verbo titularse co significado de ‘obter un título académico’, polo que, este verbo, tal e como recolle o Dicionario, só debería empregarse coa acepción de “levar por título”, como no exemplo: “o libro que estou lendo este verán titúlase Os fillos da fame”

Titulación é un derivado de título que, o mesmo ca o latín titulus –i, é unha palabra con varias acepcións posibles. Na época medieval, podía expresar, entre outros significados, os de ‘inscrición’, ‘nome dunha obra’, ‘rótulo’, ‘etiqueta’, ‘distinción de honra ou nobreza’, ‘sinal’ ou ‘indicio’, a maioría deles mantidos ata a actualidade. Ademais, o etimólogo Joan Corominas sostén que desta palabra xurdiu como derivado semiculto o substantivo til, a marca ortográfica que se coloca enriba da letra <ñ> ou cando se quere sinalar a nasalidade das vogais ([ã]).

A titulación acredítase por medio dun documento oficial, que é o diploma, unha palabra que chega a través do latín (diploma, -atis), pero que ten a súa orixe no grego, onde servía para chamarlle a un prego de papel, dobrado en dous (dipló en grego significaba ‘dobrar’), de aí a relación morfolóxica con duplo.

Unha vez completado o grao, se interesa adquirir unha formación máis especializada, as universidades ofrecen a posibilidade de continuar cos estudos de posgraduado, entre deles, o mestrado. A canda esta palabra, nos últimos anos fíxose cada vez máis recorrente o emprego do anglicismo máster, tanto na conversa xeral coma nos espazos e publicacións oficiais das universidades e outras institucións do ámbito académico; finalmente, máster vén de ser sancionado pola RAG, pasando a integrar, o mesmo ca mestrado, o léxico normativo, polo que terá de ocupar o seu propio lugar como entrada do Dicionario.

As dúas voces, tanto o préstamo anglófono coma mestrado son, ao cabo, evolucións do latino magister, que se espallou, moi recoñecible, pola maioría das linguas europeas: pensemos no maître francés, o mastro italiano, o Meister xermánico ou o meester neerlandés, por citar algúns. Dentro da Península, alén da forma compartida galega e portuguesa, mestre, están o catalán magisteri, castelán maestro e éuscaro maisu (feminino maistra). O significado do étimo ten que entenderse como un superlativo, usado para denominar a persoa que detén o poder ou o control sobre algo, a que manda, dirixe ou guía, como evolución da raíz indoeuropea *mag- ‘grande’.

Sobre esa base que comentamos arriba, déronse, xa en época latina, diferentes evolucións, que afectaron de xeito distinto aos sons da palabra: podemos velo a través das voces que hoxe empregamos, como maxisterio, maxestade, máximo, maiúsculo ou magno, todas elas vinculadas á mesma raíz. A evolución máis patrimonial deu como resultado as palabras mestre –a, mestrado ou mestría.

Outra posibilidade, dentro da etapa de posgraduado, é a de facer o doutoramento. Na xerarquía dos itinerarios universitarios, o doutor ou doutora é a persoa que posúe o máis alto grao académico nunha determinada materia.

A palabra ten a súa orixe no latín doctor –oris, que identificaba a persoa que ensina; está formado sobre o verbo docere, de onde tamén os actuais docente e docencia. É ben lembrar que o adxectivo douto –a caracteriza a persoa que posúe un gran coñecemento dunha determinada materia ou unha extensa cultura xeral. Pola súa banda, a persoa que se está preparando para obter o grao de doutor recibe o nome de doutorando –a.

Consultando as webs das universidades, chama a atención que, na oferta de cursos de doutoramento, adoitan aparecer xunto a esta denominación as siglas PhD: literalmente, desenvolvidas corresponden a Philosophiæ Doctor, unha distinción que ten a súa orixe no sistema universitario anglosaxón e que entre nós se corresponde co chamado doutoramento de investigación, isto é, aquel que se encamiña a elaborar unha tese orixinal, que ha de ser defendida perante un tribunal formado por outros doutores e doutoras. Nesta denominación, o termo philosophiæ hai que entendelo co seu significado etimolóxico, que falaba do amor ao saber e ao coñecemento en xeral.