Esta palabra ten tres acepcións: o procedemento técnico que permite capturar as imaxes; o resultado de aplicalo, a captura en si; e a arte de tomar as fotografías baixo a prioridade da función estética.

A dixitalización fixo posible que a fotografía sexa a día de hoxe unha actividade cotiá, grazas ás facilidades de almacenamento, reprodución e recollida das imaxes, mais é ben saber que se trata do último elo dunha longa cadea que parte dos tempos antigos cando os filósofos gregos Aristóteles e Euclides describen a camera obscura. Varios séculos de investigación matemática, física e química levan a 1839, ano no que o francés Louis Daguerré divulga o primeiro “aparello fotográfico que permite rexistrar unha imaxe sobre unha placa de metal de prata especialmente preparada”, converténdose asemade no seu epónimo: o daguerrotipo. Por volta desa mesma data, o científico inglés John Herschel propón como equivalente o termo fotografía, pola combinación de dúas raíces gregas, cos significados de ‘luz’ e ‘escrita, impresión’ respectivamente. No último terzo do XIX, co abandono da técnica de Daguerré, fotografía impúxose definitivamente en diferentes linguas, xurdindo tamén outros termos con foto (abreviatura de fotografía) como base morfolóxica: fotoxénico -a, fotogravado, fotomontaxe, fotonovela etc.

José Suárez foi un fotógrafo de vocación e con conciencia de selo, que procurou unha formación especializada nas técnicas máis novidosas e nos referentes históricos da arte fotográfica. Coñeceu e leu as revistas que marcaron a actualidade intelectual e artística das vangardas, conxugando as estéticas do vangardismo ruso, a "nova obxectividade" e a ollada humanista dos fotógrafos estadounidenses dos anos 30, co que conseguiu darlle forma a un estilo único. 

No inicio da década dos trinta, José Suárez casa en Salamanca e realiza para o concello –onde exerce como avogado– unha serie de cincuenta fotografías da cidade, que Unamuno describiu logo como “momentos fuxitivos onde a paisaxe amosa o máis fondo da súa alma”. Nas mans do fotógrafo, o visor é un capturador de esencias, xa que, como el mesmo sostiña, “á fotografía hai que buscarlle a alma”.

A palabra é unha adaptación do francés viseur, derivado do verbo viser, que podería traducirse como ‘ollar’ ou ‘examinar coa vista’. Nas primeiras documentacións para a lingua gala, a mediados do século XVI, emprégase referida á persoa que olla por unha mira. Posteriormente, en pleno século XX, desenvolve a acepción que a nós nos interesa, como instrumento óptico, con que se espallará por diferentes linguas.

O visor é un compoñente esencial da cámara xa que é onde se encadra e se previsualiza a escena, permitíndolles aos fotógrafos aillarse do resto, e atender só ao que se vai capturar. Hoxe en día, nos dispositivos móbiles con cámara integrada, a pantalla funciona tamén como visor.

É o substantivo derivado do verbo encadrar, que, entre outras acepcións, pode definirse como “colocar unha cousa na posición adecuada, con relación a un espazo determinado”. Como pode verse, encadrar mantén no seu espectro semántico o contido fundamental do verbo que lle serve de raíz morfolóxica, cadrar, definido na súa construción intransitiva como “corresponderse unha cousa de xeito adecuado con outra”. No latín, o étimo quadrare entendíase como ‘tornar simétrico, harmonioso’ ou tamén, en sentido recto, como ‘facer cadrado’. En última instancia, na base de toda a familia léxica, sitúase o numeral quattuor (reducido a quattor no latín coloquial, de onde o actual catro) , que foi adoptado desde o inicio pola xeneralidade das linguas románicas, incluída a nosa, fecundando unha extensísima familia de termos derivados (cuadrante, cuadrícula, cuadrilla ou escuadrón, por citar só uns poucos).

Para as persoas amantes da fotografía, o encadramento das imaxes responde a unhas regras de composición, aplicables a calquera tipo de traballo artístico en dúas dimensións, unha das cales consiste en escoller un centro de interese representativo do que se quere transmitir na foto. Din que unha vez lle preguntaron a José Suárez que fotografaría se tivese ocasión de viaxar á Lúa. A súa resposta foi “nada”. Xustificouno dicindo que non facía fotos nas que non aparecese o ser humano. As mulleres e os homes certamente están no centro da súa obra, entendida como xeografía humana que en ocasións tamén se realiza a través dos obxectos propios dos seus oficios ou culturas, como nas redes da serie Mariñeiros, os obxectos da malla ou a olaría e mais os catasoles da súa estadía de tres anos –como correspondente dun xornal arxentino– no Xapón. 

Nas cámaras máis antigas, o diafragma consistía simplemente nunha placa de diámetro fixo perforada, que posteriormente evolucionou ata converterse nun sistema formado por un conxunto de discos de distintos diámetros, que permitían variar a abertura cambiándoos fronte ao obxectivo. Finalmente, desenvolveuse o modelo de diafragma de hoxe en día, unha estrutura móbil de aletas metálicas formando no seu interior un círculo que pode anchear ou encoller, para limitar a cantidade de luz que entra na cámara.  

A orixe do nome deste dispositivo localízase no latín tardío, diaphragma -atis, cunha aplicación ben distinta, xa que se empregaba para denominar o músculo que separa o tórax do abdome. Esta acepción mantívose na lingua ata hoxe, mais co paso do tempo o substantivo foise cargando de significados novidosos para designar realidades derivadas dos avances científicos e técnicos, como o que nos ocupa, no campo da óptica, ou tamén, no ámbito da xinecoloxía, para chamarlle ao disco que se coloca no útero como método anticonceptivo. En todos os casos, subxace a noción de ‘separación’ presente no étimo grego diáphragma -atos.

José Suárez domina a luz e os contrastes grazas á súa formación, a dedicación de anos á fotografía e tamén por un sentido artístico innato que xa se manifestaba cando, aínda sendo un cativo, lle pedía á súa irmá Luísa que o axudase, coas primeiras luces da alba, sostendo un pano negro, para fotografar os matices luminosos das pingueiras do resío nas arañeiras. 

O léxico relacionado coa fotografía e as cámaras amosa curiosamente algúns termos coincidentes co do mundo das armas. É o caso de visor ou obxectivo e tamén de disparo, o substantivo que denomina a acción de disparar, ou sexa, cando falamos de fotos, “accionar o disparador dun mecanismo, especialmente dunha cámara fotográfica”. O verbo disparar fórmase na nosa lingua por evolución do latino disparare, que tiña orixinariamente os significados de ‘apartar’, ‘dividir’ ou ‘separar’, entre outros, e que no latín tardío parece que acolleu o valor de ‘tensar un arco’ ou ‘preparar algún tipo de arma para o seu lanzamento’.

A asociación metafórica está na base da ampliación semántica destas formas ata chegar ás acepcións vinculadas co oficio da fotografía. Sen saírmos desta familia léxica, o Dicionario tamén recolle a voz disparador que nomea o “dispositivo que, nas cámaras fotográficas, fai funcionar o obturador (o que regula o tempo de exposición á luz)”.

Un disparo fotográfico –e tamén o que se fai cunha arma de fogo– é un acto fugaz, que se resolve nun único instante, o momento exacto en que o fotógrafo considera que todos os elementos que integran a imaxe se atopan na combinación perfecta e decide fixalos para que sobrevivan inalterados ao paso do tempo e os cambios. Na obra de José Suárez faise evidente que a captura do instante decisivo nada lle debe ao azar senón que é o froito dunha depurada técnica de composición previa. 

José Suárez estaba comprometido coas ideas republicanas e de esquerda. Por tal motivo, tras o golpe de estado do xeneral Franco, tivo que exiliarse. Esta marcha forzosa esgazou a súa traxectoria profesional –tamén a persoal, quebrando o seu matrimonio–, ata o punto de que deixou varios traballos a medio facer e só puido rematar algúns en terras americanas. Foi o caso do filme Mariñeiros, imaxes recollidas no Morrazo e levadas clandestinamente para América nun carrete. Estreouse na Arxentina e logo a fita volveu desaparecer.

Nos tempos da fotografía analóxica requiríase un soporte físico para as imaxes mais, coa chegada dos métodos dixitais, os obxectos e materiais que cumprían esta función quedaron obsoletos, e se ben hai fotógrafos que seguen traballando con negativos ou diapositivas, hoxe en día podemos considerar os carretes como pezas nostálxicas. Na entrada carrete do Dicionario, distínguese especificamente entre o obxecto cilíndrico que serve de soporte para a película fotográfica e, por metonimia, o conxunto formado por ambos, cando a fita está enrolada.

A orixe da palabra explícase por derivación do substantivo carro, que provén do latín carrus -i, seguramente por asociación coa forma circular das rodas. O sufixo –ete é relativamente produtivo no noso idioma, como diminutivo ou apreciativo (mocete, gordete) mais tamén con función lexicalizadora, creando palabras novas a partir sobre todo de substantivos, como é o caso de carrete ou xoguete, molete, barallete etc. 

A liña que separa o negativo e o positivo dunha fotografía pasa pola inversión dos tons ou cores, que se produce no revelado. A definición de revelar no Dicionario fala de “converter en visibles as imaxes latentes”, o que, connotacións metafóricas á parte, é posible mediante un procedemento químico, somerxendo os carretes ou o papel fotográfico nun baño de revelador e posteriormente nun fixador. Na fotografía actual as imaxes vense inmediatamente e gárdanse en memorias, podendo imprimilas en papel se queremos conservalas fisicamente.

Revelado e o infinitivo revelar son palabras patrimoniais procedentes do latín (revelatus é o participio pasado de revelare, ‘desnudar’, ‘mostrar’, ‘descubrir’ etc.), que acolleron novos valores semánticos para a fotografía no tempo de desenvolvemento deste ámbito, aló polo século XIX.

Como artista fotográfico, José Suárez olla a súa contorna dun xeito inédito, co que as súas fotografías devolven un mundo propio, revelando unha realidade tamén latente – que é outra das acepcións do termo–. A técnica conséguese con anos de aprendizaxe e dedicación, pero a ollada naceu co neno José no Allariz do inicio do século XX.