A forma incendio ten o seu precedente no latín incendium –ii, que se remonta –ao igual ca o verbo acender ou o adxectivo cándido– á raíz cand- que remite á idea de ‘brancura’. A explicación vén dada porque cando un corpo, especialmente un metal, alcanza unha temperatura moi elevada, branquea.

Un incendio é, pois, un lume descontrolado que, como tal, causa estragos. De feito, en Galicia só se consideran entre as estatísticas dos incendios forestais aqueles en que arde máis de media hectárea de superficie arborada. Por debaixo dos 5.000 m² cóntanse unicamente como conatos.

Neste sentido, un ano funesto foi o de 2006, cando se rexistraron catro vítimas mortais por mor do lume. En canto ao terreo, aínda que o cálculo varía dependendo da fonte, a superficie queimada púidose aproximar ás 90.000 hectáreas, maioritariamente localizadas na franxa occidental do territorio. E non só iso, tamén se perderon restos arqueolóxicos e construcións humanas.

Ao queimar pólas ou vexetación é habitual que se desprendan do lume estes fragmentos incandescentes, que en galego reciben diferentes denominacións segundo os lugares: charamela, charamona, charamusca, charamuza, chareta, moxena, muxica ou a que recollemos aquí, faísca. As primeiras da serie parece que remiten a chama, pode que moxena e muxica sexan voces prerromanas e para faísca proponse orixe xermánica, xa que procedería de falaviska, ‘chispa’.

Na propagación dos incendios forestais as faíscas teñen moita importancia, xa que orixinan focos secundarios ao caeren, aínda coa calor suficiente, nun lugar onde poida prender o lume. Cando simplemente saltan da materia que se queima non supoñen moito problema porque non chegan lonxe, pero cando se elevan, arrastradas polo efecto da convección, maior canto máis forte é o incendio, ou cando as leva o vento, que pode formar remuíños ou combinarse coa convención, daquela poden provocar un novo lume por diante do foco principal.

Os efectos do lume son a calor mais a luz que desprenden as chamas, que no caso dun incendio é de grande intensidade. Para esta claridade forte, visible nalgunhas ocasións a quilómetros de distancia, podemos aplicar clarón. Esta voz resulta de engadir un sufixo aumentativo a claro, procedente do adxectivo latino clarus -a -um, que utilizamos sobre todo para aquilo que se percibe pola vista, aínda que na orixe parece que comezou cualificando a voz e os sons.

Tamén se fala de clarón noutros momentos de luminosidade intensa, como pode ser o alustro provocado pola tronada ou o abrente do día que borra as tebras da noite. Amais disto, recólleo Elixio Rivas con outro valor, ao aplicarse o aumentativo, non ao adxectivo, senón ao substantivo, que pode designar un espazo sen vexetación, de maneira que clarón sexa o mesmo ca clareiro, unha superficie sen plantas, especialmente cando debería habelas, porque se sementaron pero non chegaron a nacer.

Unha das causas que frean un incendio é a falta de combustible, polo cal, cando o lume chega a un lugar, que pode ser unha barreira natural, como un río, ou produto da actividade humana, como un camiño, pode ocorrer que se apague. Como non sempre existen estes espazos, é frecuente que os equipos de extinción abran devasas eliminado a vexetación dunha franxa do terreo e deixando a terra ao descuberto, práctica que, ás veces, se leva a cabo de xeito preventivo e que critican os colectivos ecoloxistas, que optan máis polo coidado do monte ca pola eliminación da vexetación nestes espazos, que, ademais, non evitaría a propagación por unha faísca.

Non hai certeza en canto á orixe desta palabra, para a que se propón que derive dun celtismo *devasso ou *divasso, que tería o sentido de ‘devastado’. A partir da súa utilización como medio de contención dos incendios, aplicouse modernamente ao campo da informática tamén con idea de contención, pero neste caso ante intromisións ou ataques contra un equipo ou unha rede.

Cando dicimos de alguén que está (ou é) negro coma un chamizo queremos intensificar o ton escuro que observamos na súa pel. Para esa comparación tomamos como base os paus ou ramas que ennegreceron ao arder, que denominamos chamizos ou cádavos. A voz chamizo deriva de chama, esta procede do latín flamma –ae e aplícase tamén para as ramas secas e delgadas que resultan axeitadas para prender o lume.

Coa voz chamizo denominamos os esqueletos dos arbustos que quedan como testemuñas mudas e enloitadas no monte queimado, pero os efectos do lume resultan prexudiciais igualmente para o solo, modificando as condicións de infiltración e expoñéndoo ao impacto da chuvia, que pode arrastrar as capas superficiais ou o solo mineral. Isto é tamén negativo para o ecosistema, xa que afecta á calidade da auga de ríos e lagos, onde van parar os sedimentos.

A historia do hidroavión arranca pouco despois da do avión, a principios do século XX. Se para o aeroplano se acabou impoñendo a forma procedente do francés avion, que remite á base latina avis –is, ‘ave’, para esta versión do aparello que se pode pousar sobre a superficie da auga engadíuselle o prefixo de orixe grega hidro-, ‘auga’.

Os medios aéreos, avións ou helicópteros, son moi utilizados na extinción de incendios, xa que supoñen varias vantaxes: salvan grandes distancias en pouco tempo, realizan a carga en marcha, permiten actuar sobre localizacións de difícil acceso por terra e incluso resulta unha actuación máis segura ca outros medios á hora de guindar a auga sobre o lume. Se o lanzamento é indirecto, non se deixa caer a carga sobre as chamas mesmo senón na fronte de avance, para tratar de freala e arrefriala; mais se é directo e se as chamas non moi grandes, actúase sobre estas. Na actualidade, debido á maior facilidade de carga dos helicópteros, que poden encher os seus depósitos en espazos máis reducidos ca os hidroavións, utilizando unha piscina ou un encoro, son cada vez máis utilizados, en detrimento daqueles.

As medidas de protección das persoas que participan na extinción de incendios inclúen o equipamento realizado con materiais ignífugos, elaborados con substancias sintéticas para que se atrase o máis posible ou non ardan nin se derretan en contacto co lume ou con altas temperaturas; cualifícanse con este adxectivo, formado a partir de dous elementos tomados do latín: igni-, que ten o sentido de ‘lume’ e fugo, tomado o verbo fugere ‘fuxir’, utilizados noutros compostos presentes na nosa lingua como ignipuntura, ignívomo, febrígufo ou centrífugo.

O vestiario das persoas que traballan en contacto co lume debe cubrir todo o corpo e, tanto as costuras coma o sistema de suxeición, serán igualmente ignífugos e, asemade, flexibles, para facilitar a mobilidade. Ademais, cómpre repoñer cada certo tempo por causa do desgaste que implica o seu uso.

É fundamental extremar as medidas de prevención ao afrontar un labor de alto risco como o de apagar lumes, para o que se pide, ademais das medidas de protección individuais, unha mellor formación para o persoal eventual ou unha coordinación máis eficaz. E, desde logo, estudar a fondo as causas de que cada ano nos teñamos que lamentar. E actuar en consecuencia.