Florencio Delgado Gurriarán é un home que destacou en varios ámbitos: o político, o editorial, o xornalístico; pero, sen dúbida ningunha, no que máis sobresaíu foi no eido da poesía. Os seus poemas, moitos deles publicados primeiro en prensa, foron recollidos nos seguintes volumes Bebedeira (1934), Cancioneiro da loita galega (1943), Galicia Infinda (1963), Cantarenas (1981), O soño do Guieiro (1986). As súas composicións son de temática variada e sempre motivadas polas circunstancias vitais nas que se encontraba Florencio nos diversos momentos de inspiración. En concreto a súa poesía evoca a emoción pola terra, os seus viños, as xentes e os aconteceres de Valdeorras, onde é protagonista ou un espectador privilexiado. A súa lírica sostense nunha fina arte rítmica e métrica, cunha rica sensibilidade estética e unha fonda emotividade. En Bebedeira, volume que foi moi ben recibido pola minoría culta que accedeu a el, predominan os trazos sensoriais e a evocación da terra na que se criou. En Galicia Infinda a crítica indica que, malia ser un volume de temática ecléctica, está cargado de sentimentos e emoción: a das persoas galegas da emigración, a saudade polo que se deixou atrás e sorpresa polas novas descubertas que transmiten os poemas crioulos.

A emotividade defínese como a “calidade de emotivo”. Este substantivo abstracto é formado por derivación mediante o sufixo -dade que se aplica a adxectivos, nesta ocasión, a emotivo “que provoca emoción” que, segundo o estudoso Joan Corominas, é un vocábulo que non se fixo usual na lingua ata o século XIX, que procede do francés émouvoir ‘conmover’. Toda a familia léxica que se pode crear remite ao latín emovere ‘expulsar’ que, á súa vez, é un derivado que parte de movere que significaba ‘mover’ ou ‘axitar’. A emoción é unha sorte de sentimento. Daquela desde o punto de vista semántico, a emotividade garda certa relación coas palabras sensibilidade, sentimentalidade e mesmo con sentimento que todas elas están vencellas co verbo sentir, cuxa raíz latina sentire xa significaba 'percibir física ou moralmente'.

Ao longo de 50 anos Florencio foi quen de publicar 60 artigos espallados en diversas publicacións periódicas e xornais galegos, españois e, logo, en América, sobre todo en México, onde estivo exiliado. Aínda non contamos cunha compilación de todos eles.

No período de preguerra como avogado local comezou a aparecer na prensa local con pequenas intervencións. Nelas amosa o seu interese polas cuestións relativas á vida cultural e á política galega e, sobre todo, da súa terra: Valdeorras. Logo, o seu labor dentro da comunidade galega na diáspora é moi gabado. El non exerceu de avogado alá, pero, en cambio, si foi promotor e redactor das revistas Saudade e Vieiros, onde se dedicou, canda outros membros da intelectualidade do exilio, a reivindicar a cultura e a literatura galega, coa pretensión de manter e soster o espírito galeguista que fora rabenado en Galicia.

Aínda que non teñamos recollidos os seus escritos nun volume concreto, isto non significa que non o consideremos como un excelente prosista. O seu estilo caracterízase pola riqueza léxica e a temática diversa, que comprende cuestións humanistas, relativas á vida cultural e política de Galicia e, sobre todo, Valdeorras.

O substantivo prosista defínese como a “persoa que escribe obras en prosa”, ten como sinónimo prosador, -a. Ambos os dous vocábulos toman coma base de formación a palabra prosa que tomamos no acepción “conxunto dos textos escritos en prosa que corresponden a unha época ou a un autor”. Ademais fórmase o adxectivo prosaico, -a aquilo que pertence á prosa, pero que, en sentido figurado, aplícase ao carente de poesía ou distinción. Todas estas voces chegan desde o latín prosa, que é a forma feminina do adxectivo prorsus, -a, -um que significaba ‘que anda en liña recta”.

Florencio pola súa nacenza e a súa formación puido ser coetáneo das grandes personalidades políticas do ámbito republicano. Defínese como unha persoa de firmes principios galeguistas, republicanos, liberais, antifascistas, antimonárquicos e demócrata-cristiáns que o levaron a afiliarse en 1933 ao Partido Galeguista e non foi quen de abandonar estes ideais, nin o partido en toda a súa vida. Descubriuse galeguista cando vivía en Valladolid, onde cae nas súas mans A Nosa Terra, o voceiro das Irmandades da Fala. El sabía das reivindicacións sobre Galicia que manifestaran as personalidades do século anterior: Rosalía, Curros e Lamas, pero descoñecía que houbese mozos coas mesmas inquedanzas ca el, e descubriuno grazas aos escritos d'A Nosa Terra. Foi crucial o seu encontro con Otero cando se formou a Irmandade Galega Valdeorresa, e logo, na República, en 1934 coñece a Castelao co que manterá un contacto moi activo e definitivo a partir deste momento.

Por todo o exposto podemos dicir que Florencio é un militante que significa “membro activo dun partido, organización, sindicato etc.” É un vocábulo derivado do verbo militar que chega á nós desde o latín militare ‘facerse soldado’, ‘prestar servizo’ ou ‘ir á guerra’, e que na actualidade en galego ten o significado de “participar de maneira activa nunha asociación da que se forma parte”. Desta palabra deriva tamén militancia “pertenza activa a unha asociación, partido político etc.”. Todos estes vocábulos adquiren a nota semántica de pertenza a un grupo determinado e perden a significación bélica. Voces relacionadas con militante e con certo grao de proximidade semántica serían activista, adepto, -a, afiliado, -a ou proselitista.

Un aspecto importante que cómpre destacar deste valdeorrés é o seu sentimento galeguista. Este feito levouno a reivindicar Galicia como concepto, a Terra e a Patria; pero esta idea leva consigo, entre outras cousas, a defensa convencida da lingua propia. Non só como arma literaria (escribir en galego é acto de reafirmación), senón como elemento definitorio dun país e dun territorio dentro doutro plurinacional.

Así se xustifica que haxa un Gurriarán filólogo preocupado pola lingua e a súa calidade, que busca a recuperación do léxico propio da variedade lingüística do galego de Valdeorras e, en particular, a non deturpación da toponimia. Pero tamén emerxe un apaixonado sociolingüista cando escribe poemas moi sentidos onde fala das súas emocións ante a situación adversa na que está inmersa a lingua. Nos seus poemas describe un concepto moderno coma a diglosia “situación dun individuo ou comunidade que utiliza dúas linguas, cando unha das cales, polo xeral a lingua inicial, é considerada inferior á outra, e a lingua con máis prestixio” ou o aínda actual autoodio, concepto que xorde na sociolingüística para describir os sentimentos negativos cara á lingua e a cultura propias. Todo isto evidénciase xa nos versos anteriores á Guerra Civil como n’ O Soño do Guieiro, en particular, no apartado Da fala e do castrapo, onde se atopan poemas como “Cantarelas do castrapo”.

Xa desde a súa mocidade tomou conciencia de que a lingua estaba perdendo presenza fronte ao castelán, mais durante a ditadura produciuse unha represión física coas persoas axustizadas e as desterradas; pero tamén unha represión cultural e lingüística, grazas ás campañas activas de esquecemento e rexeitamento do noso, como se evidencia naqueles anuncios na prensa: “Hable bien. Sea patriota, hable castellano”. Por iso, na conservación da lingua e da cultura participou activamente o exilio, o residente na Arxentina, no sur, e o de México, no norte, da man do noso autor con revistas como Vieiros. Florencio e a súa poesía é a antesala da obra poética social de Celso Emilio Ferreiro.

A sociolingüística naceu da necesidade de estudar a lingua máis alá dun sistema abstracto e illado do falante e da sociedade. No ano 1964 en EE.UU. prodúcense unha serie de reunións de lingüistas, sociólogos e antropólogos que impulsou o desenvolvemento da disciplina, sobre todo, no ámbito anglosaxón. É un vocábulo composto pola xuntanza de socio- que significa ‘social’ ou ‘sociedade’ e que procede do latín. socius ‘socio’, ‘compañeiro’ e lingüística, que vén do francés linguistique, que deriva de linguiste ‘lingüista’.

Desde moi novo amosou un interese grande polas diferentes facetas da vida cultural e política. Logo de rematar a carreira universitaria fóra de Galicia, a familia puido volver para o Córgomo e daquela el quixo recuperar o tempo de ausencia. Di o profesor Alonso Montero que Gurriarán é un intelectual mundano porque tiña arelas cotiás. Posto que como persoa interesada pola música e pola danza (dise que era un bo bailarín) participou activamente na organización dos eventos musicais do lugar. Non en balde ten unha obra titulada Cantarenas, por como chaman no lugar as cantigas, as cancións populares.

O seu pensamento cívico fíxose patente nas súas inquedanzas sociais e galeguistas a partir do seu traballo como avogado, tras a chegada de República a súa implicación política é pública. Este feito levouno á participación activa na guerra do 36 e logo obrigouno a marchar exiliado a América. A intelectualidade disidente encamiñouse cara ao exilio maioritariamente en dirección ao Río de la Plata, pero Gurriarán dirixiuse cara ao norte, en concreto, a México. Alí continuou sendo o membro activo do Partido Galeguista realizando diferentes tipos de funcións e cargos públicos. Tomou parte activa dende a súa fundación na marcha da Irmandade Galega (IG) de México e como membro dela foi co-redactor con López Durá do “Pacto Galeuzca”, e estivo presente como delegado da IG na maior parte dos eventos políticos relativos ao Galeguismo político nas Américas durante os seus anos de exilio.

Desde a diáspora e como intelectual de sona recoñecida exerceu de home ponte e enlace entre a comunidade galega radicada en México e o Galeguismo político do interior (Grupo Galaxia). De feito foi impulsor, dende o seu posto na Irmandade Galega de México, da creación do Día das Letras Galegas para celebrar o centenario da aparición de Cantares Gallegos de Rosalía de Castro a proposta dos intelectuais da Editorial Galaxia que estaban na Academia. E puxo todo o seu bo saber e facer ao servizo da causa de implantar a conmemoración como acto unitario no Padroado da Cultura Galega en México DF. Neste Padroado fomentou as actividade de formación en lingua e culturas galegas, así coma un intento serio de normativización e alfabetización dos membros da organización.

A palabra intelectual significa “persoa que realiza actividades que esixen un grande uso da intelixencia, ou que ten gusto por esas actividades“, procede do latín intellectualis que tiña unha significación semellante á actual. Temos toda unha familia léxica ao redor como intelectualismo, intelectualidade, intelectualista ou intelecto. Todos estes vocábulos está relacionados co latín intelligere ‘comprender’ ou ‘entender’ que era un derivado de legere ‘comprender’.

O persoeiro protagonista destas Letras, Florencio Delgado Gurriarán, alí onde se encontrou buscou a inspiración lírica. Daquela non nos pode estrañar que o seu primeiro motivo poético fose a terra que o viu nacer e que deixou unha profunda pegada nel. Sempre foi unha persoa curiosa, que lía todo canto caía nas súas mans, gustaba de aprender as linguas doutras literaturas que traduciu tamén; pero, en particular, foi moi reivindicativo da propia.

Como lector ávido coñecía os nosos clásicos, en particular, os do Rexurdimento galego, pero tamén se achegou aos seus coetáneos, en particular, a Amado Carballo e á súa particular interpretación da paisaxe. Cando comezou a publicar os seus primeiros poemas fíxoo na prensa, mentres traballaba no bufete de avogados no seu retorno a Córgomo. Pero animado polos colegas decidiuse a publicar Bebedeira en 1934, libro que se pode encadrar nas Vangardas, onde a paisaxe de Valdeorras (as vidras, as serras, o río Sil, os bidueiros, os castiñeiros…) aparece animada, personificada, con vida propia. En toda a súa obra hai mostras da súa querenza pola terra na que naceu. Describindo as súas contornas, amosando os seus costumes e recollendo o léxico propio e a fraseoloxía nun Dicionario do valdeorrés que non lle deu tempo a facer totalmente realidade.

Valdeorrés, -esa é un xentilicio co que se designa as persoas oriúndas da comarca de Valdeorras. É unha palabra que se crea por derivación sobre o topónimo Valdeorras. Nome de lugar dos máis antigos dos que se ten documentación, xa que conta con 2000 anos de historia. Este termo fórmase a partir da secuencia Val de..., de significado transparente; mais, onde xorden as dificultades é en Orras. A que remite esta voz? Dise que na fin do século I Ptolomeo fala do foro dos Gigurros, unha vila da comarca. Hai 1000 anos xa se documenta a evolución lóxica a Georres ou Iorres, que finalmente cambiou a vogal final -e- por -a-, como aconteceu noutros topónimos como Antas ou Engrobas. Daquela o nome designa o Val dos Gigurros, que se cre que era un pobo indoeuropeo, como os seurros, cáparos ou brácaros.

Parece ser que aquel Florencio, mozo novo, retornado ao Córgomo participaba en todas as actividades que se organizaban na aldea. Gustáballe a música e posuía unha voz salientable coa que amenizaba as esmorgas que organizaba a mocidade do lugar. A súa intención era implicarse na vida do lugar e convivir coa súa xente. A súa actitude vital é involucrarse cos seus semellantes e cos seus problemas. Estamos diante dun home con estudos superiores que desenvolvera a súa carreira académica na cidade cos seus adiantos e encantos; mais esta circunstancia non fixo del un snob senón que tivo a pretensión de que o rural accedese aos adiantos que chegaran ás cidades e dos que el gozara. A busca da equidade para os seus semellantes levouno á militancia e aínda así non gustaba da confrontación cos que non compartían as súas ideas. Din del os seus coetáneos que a súa ideoloxía contra o fascismo e a favor da liberdade levouno a axudar os guerrilleiros fuxidos durante a guerra civil, poñéndose a si mesmo en perigo. Logo a facilitar a saída dos refuxiados desde Francia cara a América. E, unha vez asentado en México, foi quen de manter viva a reivindicación dunha Galicia libre.

Por todo o mencionado podiamos definir Florencio como un home cargado de empatía, a capacidade de identificarse afectivamente cos sentimentos e o ánimo dos demais. Este vocábulo chega á lingua como termo vinculado coa psicoloxía e coa psiquiatría. Nese ámbito foi adaptado desde o equivalente inglés empathy, que bebe do alemán Empathie, onde significaba ‘propiedade física do sistema nervioso relacionada co sentimento’. Mais a orixe primeira remite ao grego empátheia ‘paixón’ ou ‘sentimento’. Este termo non ten un sinónimo perfecto, pero si podemos relacionalo con conceptos como afinidade, compaixón, proximidade, comprensión ou sintonía. Todo o que designan estas palabras o podemos atopar na personalidade de Florencio Delgados Gurriarán.