Este termo provén do latín dimanare, onde tiña o sentido de ‘espallar’ ou ‘estender’ e, como podemos deducir, está emparentado con manare, orixe do noso manar (‘saír un líquido’). Na actualidade utilizámolo para indicar que unha cousa ten a súa orixe en algo, a semellanza da auga que provén dunha fonte.

Resulta máis doado atopalo en textos que tratan cuestións legais, coma este de Santiago González Avión: “a delimitación de tarefas e funcións de cara á promoción dos Dereitos Humanos non pode ser realizada axeitadamente desde a óptica exclusiva dos problemas relativos ós Dereitos Humanos, senón tamén desde os deberes que dimanan da nosa condición de cidadáns do mundo” (Abrente incerto. Pobreza, dereitos humanos e desenvolvemento na Galicia de hoxe). Pero non temos que limitarnos a este ámbito, como nos mostra Arturo Romaní: “Don Xoán non se centraba estrictamente ás operacións comerciais que dimanaban da industria, senón que con frecuencia prestaba diñeiro a algúns conveciños que o necesitaban” (Barlovento).

Ten o mesmo sentido e resulta igualmente culto o seu sinónimo promanar, polo que podemos alternalos.

Para dicir que tiramos unha conclusión de algo podemos usar deducir ou concluír, pero tamén outros verbos menos frecuentes e de rexistro máis elevado, como colixir.

Da forma latina colligere temos dous resultados en galego, coller e colixir. O primeiro deles evolucionou máis na forma, pero mantivo un significado máis próximo ao que tiña en latín. Pola súa banda, colixir recorda máis na forma o étimo, pero afastouse máis no seu significado, de ‘recoller’ a ‘deducir’.

Se queremos fixarnos en exemplos para a súa utilización, podemos atopar algúns coma os seguintes: “Eu sabía, abofé, algo de astronomía, pero ben máis pola observación e o empirismo que dela se colixe ca polo estudio sistemático de parábolas e sistemas, de cálculos e derivacións.” (Xavier Queipo: Papaventos); “Acabei por colixir, dubidando de min mesmo, que estaba diante dun experimento, unha acción vangardista desas das que en ocasións é difícil averiguar o sentido, e arquiveina como tal” (Xosé Miranda: A biblioteca da iguana).

E, para variar a expresión, en lugar de colixir podemos dicir inferir, sen deixarmos o rexistro culto.

A persoa que descoñece algo en particular ou que carece de formación en xeral é ignorante, ou ignaro, se preferimos un recurso máis orixinal e menos trillado para expresar o concepto. Esta forma provén do latín ignarus, derivado de noscere ‘coñecer’, igual ca a forma mencionada ignorante.

É pouco frecuente, pero atopamos autores que o inclúen nas súas obras, como Xesús Valcárcel en Matar o tempo (“Con isto queda descrita a súa raquítica condición de animal arrogante, de bípedo compulsivo e ignaro”) ou Xesús Rábade Paredes en A palabra secreta (“Pero, caro confrade -mediara Monseñor-, tal renuncia á gobernación temporal en favor de elementos civís, completamente ignaros, significaría tanto como contravenir o plan divino”).

Unha boa maneira de non parecermos ignaros é utilizarmos un vocabulario amplo e variado. Deste xeito, para que non pareza que só coñecemos ignaro, temos outras opcións, como inculto ou indouto.

Aquilo que o abrangue todo, todos os modos ou aspectos posibles é omnímodo. Provén esta palabra do latín omnimodus, composto a partir de omnis (‘todo’) e modus (‘maneira’). Ten un significado moi próximo ao de ‘absoluto’ ou ‘ilimitado’, pero pese á amplitude que encerra, non goza de moita presenza no noso discurso.

É moi habitual que se utilice asociado ao substantivo poder. Así o fai, por exemplo Xosé Alvilares en Memorial de agravios: “O poder omnímodo, excluínte e silencioso de bispo e colaboradores presentábanos a súa escura cara de obstáculo para facer da Igrexa unha verdadeira comunidade”. Pero, obviamente, non temos que limitarnos a esta asociación, como nos mostra Antón Riveiro Coello en Airadas de palabras: “A traxectoria da frase era omnímoda e o seu recreo trouxo o bautismo da súa sombra sonora, un nome que tiña unha música que devoraba a pantasma da identidade”. Ou Aníbal C. Malvar en Galicia Internacional: “comezariamos por non autorizar ningún tipo de cama, nin de revista, nin de universidade, nin de nada, que a tentación é omnímoda e o mal non acouga”.

Dicimos que está quieto ou quedo a persoa ou cousa que non se move, que non cambia de lugar ou situación e, a partir disto, aplicámolo tamén ao que está tranquilo. Pois ben, para aquilo que non se move ou permanece en repouso serve tamén o adxectivo quiescente. Todos eles derivan do latín quiescere (‘descansar’, ‘estar quieto’), os primeiros a partir da forma quietus e quiescente a partir de quiescens.

Atopamos esta palabra en textos científicos como a Guía de bolboretas de Galicia “A crisálida (de khrysos = ouro, debido os tons metálicos que presentan algunhas especies) é unha estructura quiescente rodeada dunha cuberta quitinosa ríxida na que só teñen certa mobilidade os segmentos abdominais”; ou na tradución de Emilio Valadé del Río da obra de Ernst Mayer Historia do pensamento biolóxico: “Case tódolos biólogos funcionais se sorprenderon polo feito de que o ovo non fecundado é quiescente, mentres que o desenvolvemento (sinalado pola primeira división celular) comeza case inmediatamente despois que o espermatozoide penetra no ovo”.

Resulta abstruso aquilo que é difícil de entender. A partir do latín trudere (‘empuxar’) formáronse voces como intrudere, que deu introducir, e de aí o intruso, calquera delas correntes na fala, pero tamén outras como abstrudere (‘ocultar’), de onde vén abstrusus (‘agachado’), que parece máis reservado a ocasións especiais.

Non se atopan moitos exemplos nos que inspirarnos, pero algún destes pode valer: “Tal vez nos induza tamén a adoptar un comportamento solidario con aqueles que, no Leste do noso continente, son as víctimas dunha abstrusa combinación entre dúas miserias equiparables: a burocrática e a capitalista”, Carlos Taibo: Europa sen folgos; “as preciosas, como así se chaman estas mulleres sabias, teiman en ler, en comentar os máis abstrusos autores e mesmo pretenden construír un mapa dos sentimentos, dando nome a aqueles que os homes nunca soñaron denominar”, Teresa Moure: Herba moura.

Claro que tampouco temos que estar agardando a compoñer un texto grandilocuente para introducilo. Simplemente, cando non entendamos o noso interlocutor podemos deixalo abraiado cun “Hoxe estás excesivamente abstruso”, copiando a Aníbal Malvar en Unha noite con Carla.

O latín marcere era murchar e sobre el formouse inmarcescibile, é dicir, ‘que non murcha’. Pode que primeiramente pensemos en aplicar murchar para unha planta ou unha flor, pero resulta máis corrente utilizalo en sentido figurado para aquilo que perdura, que mantén a súa forza ou intensidade.

Evidentemente, queremos que perduren cousas positivas. De aí que apareza inmarcescible asociado a conceptos como gloria, beleza ou similares. Ímolo ver con textos concretos, que non abundan porque a súa presenza no discurso é escasa: “A min, que estaba namorado dela, tamén chegou a fartarme a súa exasperante solidariedade, a súa bondade inmarcescible, a súa disposición para facelo todo ben”, Xesús Manuel Valcárcel: Os ollos da sentinela; “O tamaño da súa felicidade antollábase inmarcescible e, desbordado pola plenitude, exhibiu a súa sombra coma quen estrea automóbil” Antón Riveiro Coello: Airadas de palabras.

Se somos quen de introducir inmarcescible nunha conversa de seguro que abraiamos quen nos escoita, xa que neste caso trátase dunha voz infrecuente e mesmo un chisco complicada en canto á forma. Cómpre ir con coidado.