Se ben nesta palabra percibimos claramente o seu recendo latino, non nos chegou directamente desta lingua nin de ningún dos idiomas románicos, senón que a tomamos do inglés igual ca outros latinismos incorporados modernamente, como poden ser vídeo ou tándem.

De feito, o substantivo latino campus designaba propiamente unha chaira ou terreo extenso situado fóra dunha poboación, mentres que ager era o que servía para denominar o campo ou terreo de cultivo. Co sentido de parque que rodea os edificios universitarios comezou a utilizarse no mundo anglosaxón no XVIII (Universidade de Princeton) e logo, máis tarde, no XX, pasou a incluír as instalacións, sexan para a docencia, investigación ou servizos. Tamén se seguiu a tendencia de situar as facultades e demais anexos nun espazo común, cando nun principio estaban integrados como parte da cidade.

O concepto campus continuou evolucionando e hoxe en día a maioría das universidades están dotadas de campus virtuais, ferramentas informáticas de apoio á docencia. O termo tamén serviu de base para o nome dos eventos denominados campus party, reunións anuais de internautas que na actualidade se celebran en distintas partes do mundo, sendo a primeira a de Málaga en 1997.

A orixe desta palabra debería diferir considerablemente da imaxe que hoxe temos dun profesor impartindo clase, xa que nun principio a cathedra era o asento elevado desde o cal o docente daba as súas leccións, unha especie de butaca ou de cadeira de brazos, mentres que os estudantes sentaban no subsellium, un tipo de banco, símbolo este da subordinación e obediencia dos alumnos fronte á dirección e mando que representaba a cátedra. De ser o asento do profesor evolucionou ata adquirir o sentido de rama do coñecemento que imparte este.

Como asento principal, a palabra utilizouse tamén para dignidades eclesiásticas, de xeito que designa o destinado aos bispos durante os oficios litúrxicos e mesmo se aplicou a outros sentadoiros reservados aos sacerdotes. Tendo en conta isto, enténdese mellor o sentido do latinismo ex cáthedra, aplicado ás declaracións do papa, inspiradas polo Espírito Santo e consideradas infalibles e, cun ton pexorativo ou irónico, a aquilo que se di de xeito dogmático. Ou, o que é o mesmo, cando falamos coa intención de sentar cátedra.

Paraninfo é unha sala dunha certa solemnidade e tirando do fío, no cabo do nobelo, imos bater cunha voda. Ademais, o termo designou inicialmente un personaxe e non unha estancia.

Atendendo á súa formación, neste palabra combináronse os elementos gregos para que indica proximidade e numphe, que designaba, entre outras cousas, unha moza ou unha noiva, de aí que o paraninfo da antigüidade viñese ser algo así como un padriño ou madriña de voda que acompañaba a noiva. Logo déuselle tamén este nome á persoa que anunciaba a felicidade dos que casaban ou, máis xeral, a quen anunciaba unha nova ditosa.

Cando nas universidades se buscou un nome para o encargado de anunciar a entrada dun novo curso cun discurso solemne, botouse man desta palabra e, de denominar esta especie de mestre de cerimonias, pasou a ser o lugar onde realizaba o seu anuncio. Por iso, agora, é un salón de actos máis ou menos nobre reservado para acontecementos importantes.

Un reitor manda moito. E non porque exerza un poder absoluto, senón porque alí onde estea, encarnará a máxima autoridade. Nesta ocasión falamos do cargo universitario, pero tamén hai reitores eclesiásticos, que son aqueles que se ocupan dunha igrexa ou dunha comunidade como un seminario ou un colexio. Tamén se utiliza ás veces para a persoa ou cousa que marca a dirección de algo.

En latín o rector, -oris designaba un gobernador que se encargaba da administración dunha provincia do imperio, denominación derivada do verbo regere que viña sendo algo así como levar dereito tanto no sentido físico coma no comportamento, voz que, seguindo co tema de mandar, proviña da mesma raíz ca rex, regis, que deu na nosa lingua a forma rei.

Polo que respecta ao lugar onde exerce o reitor, este recibe o nome de reitorado no caso da universidade e reitoral ou reitoría no caso do reitor eclesiástico. E iso de que o reitor sexa magnífico é unha forma de tratamento que procede do seu nome en latín, rector magnificus.

A palabra latina decanus formouse a partir do numeral decem ‘dez’ e designaba o líder dunha decena de persoas. Primeiro utilizouse no eido militar, onde o decano era similar a un cabo que exercía o mando sobre un grupo de dez soldados. Posteriormente, esta organización dun conxunto numeroso en divisións de dez adoptouse nos mosteiros medievais e alí o decano era o monxe de maior rango da decena.

Tanto na milicia coma no convento, a idade era un grao, de tal xeito que, habitualmente, o cargo ocupábao o máis antigo no corpo, e cando o termo comezou a usarse noutros ámbitos, era inicialmente a persoa de maior antigüidade entre os seus colegas. De feito, aínda se lle aplica hoxe en día ao membro que leva máis tempo nunha comunidade, actividade ou corpo, –pensemos por exemplo no xornal Faro de Vigo, que está considerado o “decano dos medios de Galicia”–. Hoxe en día, o decano é un profesor doutor que preside a Xunta de Facultade.

Segundo a lei, o claustro é o máximo órgano de representación da comunidade universitaria, está presidido polo reitor e encárgase, entre outras funcións, da elaboración dos estatutos correspondentes. Estes estatutos serán os que determinen a composición así como a duración do mandato do claustro, pero, en calquera caso, nel terán cabida representantes de todos os sectores que integran a universidade.

Pouco queda a estas alturas do significado que tiña en latín claustrum, -i, que designaba unha pechadura, derivado, igual ca clausura, do verbo claudere, que significaba ‘pechar’, un sentido que probablemente hoxe vexamos máis claramente noutras voces ás que deu orixe, como enclaustrar ou claustrofobia.

Percibiríamos ese funcionamento pechado de remontármonos atrás no tempo, xa que os profesores universitarios se dividían entre os que pertencían ao gremio ou ao claustro, sendo estes últimos un conxunto pechado, constituído exclusivamente polos doutores en teoloxía, leis e canons. Deste sistema ao actual o proceso de apertura foi lento e gradual.

Atendendo á historia da palabra, podemos considerar que, cando se chega á graduación, dáse un paso importante da vida, xa que procede do latín gradus, un derivado do verbo gradi (‘andar’) que inicialmente tiña o sentido de ‘paso’ ou ‘chanzo’ e logo foi adoptando tamén o de ‘rango’ ou ‘dignidade’.

Hoxe en día, acadan a graduación os estudantes que rematan un programa de estudos, habitualmente referido ao dunha titulación universitaria, tamén denominados estudos de pregraduado, mentres os de posgraduado son os conducentes a niveis superiores, como por exemplo o doutoramento, se ben, en épocas pasadas, érase mestre ou doutor dependendo dos estudos realizados, non do nivel. E así, eran mestres os titulados en gramática ou artes, pero doutores os de filosofía, medicina ou leis.

Para celebrar a consecución do grao, púxose de moda, por influxo da cultura anglosaxoa, unha cerimonia solemne con discursos, padriños ou madriñas, himno e imposición de bandas e esmorga posterior, a festa de graduación.