Seres terroríficos

Quen cando era un cativo non creu ver unhas mans que saían de debaixo da cama ou unha cara terrorífica entre as sombras do corredor? Moitas noites pasamos sen pegar ollo imaxinando a vinda do home do saco ou do coco. Xa medrados, os personaxes espantosos reaparecen entre as páxinas dos libros que máis nos gusta ler nas noites de chuvia, nas pantallas do cine ou na tele, sempre arrodeados de berros, sangue, e tamén algunha gargallada. O mundo do horrible escríbese nas páxinas das novelas, dos cómics… e mesmo nos dicionarios! Entramos no lado máis escuro do Dicionario da Real Academia Galega para sacar á luz as sete palabras que meten máis medo da nosa lingua. Todo vale para conxurar quizais o medo de non entregar o traballo en tempo ou ver a cara que nos devolve o espello algunha mañá.

1

zombi

Persoa morta que, segundo certas crenzas populares de América Central, volve á vida e se move de maneira autómata sen ter conciencia dos seus actos.

A base desta palabra podemos situala na África occidental, emparentada coas congolesas nzambi, ‘deus’ e zumbi, ‘fetiche’. Estas palabras facían referencia inicialmente a figuras míticas propias das rexións onde se practicaba o vodú. En Haití, que mantén unha forte relación lingüística e cultural con África, o zombi era un morto resucitado por algún feiticeiro para convertelo no seu escravo. Daquela, en orixe, o zombi está estreitamente vinculado coa vivencia da escravitude e a opresión en certos territorios coloniais.

O mesmo que as persoas que volven á vida despois de morreren, tamén nas linguas acontece que palabras que caeran en desuso poden revivir da man dos homes e as mulleres que as falan, algunhas veces con asombrosas mutacións na súa aparencia ou no seu significado.

2

lobishome

Home que segundo as crenzas populares se converte en lobo.

As criaturas que combinan caracteres humanos e animais teñen unha presenza constante e remota no imaxinario popular. Lobishome é unha palabra composta dos dous elementos que conforman este ser, o home (do latín homine) e mais o lobo (en latín lupus), o mesmo que o seu sinónimo máis culto licántropo remite ás formas gregas destes nomes (ánthropos e lykos).

Na maioría dos casos, a metamorfose dos lobishomes non é por vontade propia, senón como consecuencia dunha maldición da que son vítimas por transgrediren algún tipo de lei natural ou norma social, de xeito que esta figura en certo momento funcionou como unha advertencia para os que dalgunha maneira se desviaban do camiño convido.

3

vampiro

Persoa morta que, segundo a crenza popular dalgúns lugares, sae da tumba polas noites para chucharlles o sangue aos vivos.

O mesmo que a temible figura do histórico Drácula atravesou os montes Cárpatos para errar por todo o continente, tamén a palabra vampiro percorreu un longo camiño ata chegar ao noso fondo léxico. Este termo está directamente relacionado co francés vampire e este á súa vez remite ao alemán vampir, que é un préstamo do serbio ou do húngaro.

A creación dunha palabra para referirse a un ser que se alimenta do sangue dos humanos, parece estar vinculada cun primitivo atavismo bestial oposto a calquera convención social ou relixiosa. Pero tamén co temor á enfermidade e ao contaxio, de tal xeito que se observa unha maior presenza desta figura nos textos coincidindo coas grandes epidemias europeas como a peste ou a rabia.

4

estadea

Aparición, visión fantasmal.

Esta palabra pódese relacionar co substantivo estada (do latín statua), que é ‘o feito de permanecer un tempo nun lugar’,  e esta á súa vez remite ao verbo estar (stare). En latín tiña o significado de ‘estar en posición recta ou vertical’ o que nos fai pensar na figura altísima e esvelta que na maior parte das lendas se asocia coa estadea.

Malia que as dúas son moi afeccionadas aos camiños escuros da noite, non deben confundirse estadea e Santa Compaña, xa que,  a primeira é unha figura solitaria mentres que os mortos da Santa Compaña non se aparecen se non é en procesión.

5

endemoñado -a

Posuído polo demo.

Participio do verbo endemoñar que se constrúe sobre o substantivo demoño. Este procede do latín daemon, que tiña o significado de ‘xenio, espírito ou  demo’ e á súa vez vén da forma grega daímon, que era un xenio sen especificación da súa condición bondadosa ou maléfica.

A idea de que existen persoas posuídas por unha entidade maléfica está presente en case todas as relixións desde tempos remotos e apóiase na antítese elemental entre o Ben e o Mal. Con todo, na cultura tradicional galega existe unha relación en certa medida ambivalente co demo, ao que se lle chama na nosa lingua de moi distintas maneiras: cachán, demoño, diabo, diabro, diantre, diaño etc. O sentido deste vínculo queda marabillosamente recollido no dito popular: “Deus é bo pero o demo non é malo”, que no fondo dá conta, non da ambigüidade, senón do sentido aberto e tolerante da nosa sociedade.

6

meiga

Muller á que se lle atribuía un pauto co demo, do que recibía poderes para realizar meigallos, adiviñar o futuro etc.

Esta palabra é o resultado da evolución popular do adxectivo latino magicus que se aplicaba a todo aquilo relacionado ou pertencente á maxia ou ao que tiña o poder de encantar. Á súa vez provén do grego magikós.

A figura destas mulleres é moi destacada para a cultura tradicional galega, polo que non é estraño que se fale de moitos tipos distintos, máis ou menos malignas, por exemplo a coñecidísima meiga chuchona, que debilitaba pouco a pouco as súas vítimas chuchándolles o sangue. Transmisoras da sabedoría popular, non deixaban de ser unha alternativa ameazante ao monopolio do coñecemento por parte da Igrexa, que as perseguiu durisimamente.

7

monstro

Persoa ou animal fantásticos, con características anormais que, ás veces, resultan de combinar partes de animais distintos.

A orixe desta palabra localizámola no vocábulo monstrum que no latín se empregaba co valor de ‘obxecto ou ser de carácter sobrenatural que anuncia a vontade dos deuses’. Vemos, xa que logo, que orixinariamente o sentido desta palabra está intimamente relacionado co de monere (‘advertir’) na medida en que o monstro transmitía as intencións dos deuses como advertencia, para dar unha lección.

Na actualidade, o monstruoso comprende todo aquilo que provoca horror ou rexeitamento social, ben sexa na súa aparencia máis externa, ben nos seus comportamentos ou accións.

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir