O estómago do porco, igual ca as tripas, pódese aproveitar para facer embutidos. Seguramente se pensamos nun bandullo con recheo a maioría imaxinamos un botelo, pero tamén se pode aproveitar este produto da matanza para elaborarmos unha sabedora sobremesa.

Ao parecer é típica da Illa de Ons e da zona do Morrazo, onde, chegado o Entroido, desalgaban o bandullo e metíano no forno despois de enchelo cun preparado chamado compota, que non ten nada de mazá, como poderiamos pensar, senón ovos, galletas de trigo, especias e un rustrido. Así que calla, quítase do forno e cómese cortado en toros.

Tamén existe a versión que utiliza a vincha do porco en lugar do bandullo, coa mesma preparación, e mesmo é obxecto dunha festa gastronómica no concello de Cerdedo.

Da súa exquisitez dános idea o refrán “O Pedro Peres e o bandullo fan unha festa no cabo do mundo”. Era típico do Entroido e da Pascua.

O boloardo é unha especialidade da zona de Tui e Baiona, que presenta forma redonda se é de Tui e triangular se o fan en Baiona. Hai quen o define como rosca, outros como torta e mesmo como pan doce.

Segundo se recolle no libro de Fina Casalderrey e Mariano García, Repostería en Galicia, prepárase unha masa con fariña, margarina, azucre, auga, lévedo, sal, canela e esencia de anís. Seguidamente estírase e córtase en tiras longas, que se envolven sobre si mesmas e se deixan levedar. Enfórnanse e pártense en catro partes que se bañan con xarope de azucre.

A fama destas preparacións chegou ata Cunqueiro, que nos conta que son doces tan típicos do Nadal coma o turrón e se queixa de que os folletos turísticos o inclúan como unha das súas recomendacións ao tempo que apenas se conserva xa máis ca nalgunhas casas nas que sobrevive como segredo de familia.

Ende ben, se Don Álvaro levantase a cabeza podería asistir a unha festa gastronómica que se lle dedica a este doce en Baiona.

As cousas xa non son o que eran e, falando de vodas, non eran o que son.

Os nosos avós, en xeral, non facían unha invitación multitudinaria, nin poñían cinco pratos de marisco, nin contrataban unha orquestra. O corrente era unha comida coa familia máis achegada que sería, probablemente, coma a da festa do patrón. E a música poñíana os convidados cos seus instrumentos e as súas regueifas.

Tampouco se repartían figuriñas ou agasallos cos nomes gravados. Agora ben, na época na que o regalo típico que a noiva recibía da súa madriña era o pano de oito puntas, os que casaban tiñan un detalle cos veciños ou xente próxima que non asistira á voda: levábanlles o canelo. Algúns autores refírense a el como ‘pan de voda’, que se preparaba con fariña, ovos, azucre e canela, e era unha lambetada máis ca un pan.

Picadillo dános noticia deste doce e explícanos a súa elaboración: faise unha masa coa fariña, ovos, sal e ron ou coñac e unha vez ben amasada, grámase con manteiga de vaca. Con esta mestura vanse formando rosquillas que se friten con graxa ou manteiga de vaca e que cubriremos de azucre mentres estean quentes.

Pero non todos coinciden en que a súa forma sexa a das rosquillas, xa que o Dicionario de alimentación e restauración di que son semellantes aos bolos de leite, e pode estar reenchido de crema ou nata e levar por riba azucre e améndoas, características todas que non cadran coas rosquillas.

Deste xeito, temos dúas versións para estes doces pequenos chamados cristinas: unha variedade de rosquillas ou uns saborosos bolos de leite.

Ao lado da sofisticación doutras preparacións nas que teñamos que consultar ingredientes e proporcións, o papabello é un doce moi simple que intuitivamente podería preparar un neno labrego coma Balbino, moito antes de que alguén pensase en organizar obradoiros de cociña para nenos. Porque, como dicía Risco, os rapaces da aldea tiñan un gran coñecemento do mundo natural e aproveitaban del todo aquilo do que puidesen tirar partido.

Só se precisan amoras e este é un froito que sempre se apañou libremente nas silveiras e con elas permitíase que os máis pequenos xogasen, pero sen gastar moito, iso si. E podíanas esmagar, do que resultaba un “viño tinto”, evidentemente sen alcohol que tomaban imitando o hábito dos maiores ou un puré que se podía adozar cun chisco de azucre e se tomaba con culler coma unhas papas: o papabello.

Este nome debíase aplicar a aquilo que, sen ser papa, acababa tendo a mesma consistencia, xa que papabello era tamén un caldo de castañas que algún autor precisa que era moi espeso e para outros era un caldo do que quedaba unicamente o líquido e sobre o que se facían papas. Por iso tamén se diría de alguén que fala pouco intelixiblemente, coma se tivese papas na boca, que é un papabello.

A petada podía ser simplemente unha torta feita con fariña de millo. Cóntanos o padre Sarmiento que o pan de millo era o máis típico das clases populares, que estas tortas se chamaban petadas en Pontevedra e que se vendían frescas no mercado todos os días, onde as mercaban as aldeás.

Á parte desta tortiña, que para outros autores non ten porque ser de millo, a petada é tamén un doce concibido para acompañar unha bebida consistente, como é o chocolate, que se define tamén como pan, pero nesta ocasión de ovo. Hoxe en día, se pensamos en tomar unha cunca de chocolate acompañado de algo para comer seguramente nos virán á cabeza os churros, que é a asociación máis típica, pero non sempre foi así.

Claro que se o chocolate xa é unha lambonada, acompañado da petada, sería xa merenda propia dun abade. Hai un refrán sobre iso: “Chocolate con petada, na casa dos pobres é comida rara porque é cara”.

O sangaño é tamén un pan de voda, pero, mentres que o canelo non tiña unha receita concreta, senón que para obsequiar con el os veciños ou coñecidos valía practicamente calquera doce, o sangaño é máis concreto.

Polos ingredientes e as descricións coas que contamos, sería semellante a unha rosca, pero coa particularidade de que se adorna con figuras que se fan coa mesma masa e, polo que sabemos, son típicos de Palas de Rei.

Con isto, os noivos convidan os veciños ou coñecidos. E isto podíano facer o día do casamento ou o da tornavoda, que tiña lugar unha semana despois da voda, na casa da familia do xa marido.