Vaite noite, vai fuxindo, vente aurora vente abrindo co teu rostro, que sorrindo a sombra espanta
Son os primeiros versos da “Alborada”, o poema con que Rosalía decidira pechar os Cantares Gallegos (1863) e que se converteu –a obra enteira– nun símbolo da recuperación literaria e cultural do país. Para o escritor e investigador Anxo Angueira, a “Alborada” expresa unha mensaxe de rebeldía e esperanza, pola alegoría que opón a “branca aurora” contra a “noite escura”. Típica da nosa poesía tradicional, a alborada é un xénero de composición folclórica e popular, que se interpreta co acompañamento da gaita e o tamboril, nas mañás dos días de festa, como canto ao día novo que nace.
O nome da cantiga sae do substantivo para lle chamar ao momento en que abre o día, ou sexa, cando enxergamos as primeiras luces, tal e como precisa a definición do Dicionario, unha idea que está contida na palabra desde a mesma orixe. O máis seguro é que xurdise dun participio do verbo alborar (a normativa dálle preferencia á forma alborexar, ou mesmo alborecer, maioritarias), derivado de albus, -a, -um ‘branco’, forma vernácula a partir do latín tardío albor, -oris que, alén do significado de ‘brancura’, tamén era empregado polos romanos para se referiren curiosamente á clara do ovo.
O uso da palabra alborada medra significativamente a finais do XIX, e nisto pesou moito o éxito dos Cantares, así como tamén que alborada fose unha palabra querida por outros autores populares deste período, por exemplo, o Lamas Carvajal do Tío Marcos da Portela. Xa nos anos trinta do século pasado, a palabra aparece con frecuencia nos textos da Xeración Nós, e refórzase o sentido político antedito, particularmente desde a mítica Alba de groria de Castelao. O Dicionario ofrece numerosos sinónimos: abrente, abrente do día, alba, alba do día, amañecer, amencer, aurora, clarexa, luzada, luzada do día, rompente, rompente do día.