A primeira bicicleta semellante ás actuais é de mediados do XIX. Pouco despois, preto de 1870, celébrase a primeira proba ciclista en París.
Aquí, no país, sempre fomos afeccionados a elas e xa nos anos 20 do século pasado, Honorino Méndez, grande impulsor do ciclismo galego, construía as súas baixo as marcas “Homen” e “Honor”. O escudo das ‘bicis’, como non podería ser doutro xeito, era o galego. Non é de estrañar, por tanto, que de nomes para o palmarés do ciclismo, vaiamos sobrados: desde Delio Rodriguez que no 45 gaña a Volta a Galicia e a Volta a España, líder xa na segunta etapa, ata Álex Marque, que viste a camiseta vermella en Portugal en 2013. Tamén están Álvaro Pino e Óscar Pereiro, ou Ezequiel Mosquera do KGZ, o primeiro equipo profesional galego, e mais Eva Castro, a mellor das nosas ciclistas de montaña e unha das maiores especialistas do mundo. E non queda aí, porque moitos outros nomes galegos fixeron historia no deporte sobre pedais.
Bicicleta chegounos do francés byciclette, e tamén como se chama esta práctica deportiva, ciclismo, vén dos galos, que non perden ocasión de prestarnos algunhas das súas palabras cando se trata deste deporte: tour, maillot, finiseur, sur-place son galicismos que escoitamos con frecuencia. Para algúns temos equivalentes de noso e imos repasalos, canda outras palabras básicas deste deporte, neste Setestrelo.
Proba ciclista que se realiza saíndo os participantes un a un e cun intervalo, en vez de saíren todos a un tempo
Con esta expresión denomínase unha proba característica das competicións ciclistas consistente no reto de percorrer unha distancia definida o antes posible, é dicir, indo contra o tempo que marca un reloxo, indo contra o reloxo. Outro nome co que tamén se coñece é crono, por abreviatura de cronometrada (por exemplo, "carreira cronometrada"). Ambos os dous termos empréganse con determinante en feminino (“o ciclista impúxose na contra o reloxo”, “o equipo acadou a vitoria na crono”), por entenderse que especifican o sentido do substantivo proba elidido ( "a proba contra o reloxo"). As cronos cando se realizan na subida a unha montaña teñen o nome de cronoescalada.
Nos últimos anos, o deseño facilitou a aerodinámica do conxunto ciclista-bicicleta, conseguindo mellorar en gran maneira a velocidade acadada nas contra o reloxo. Estas probas poden realizarse individualmente ou por equipos e para destacar nelas é preciso ter capacidade como velocista.
Atleta ou ciclista especializado en carreiras de velocidade en pequeno percorrido
É un substantivo que deriva do adxectivo veloz, do latín velox, -ōcis ‘rápido, lixeiro’, mediante o sufixo –ista, moi empregado para engadir o valor semántico de ‘profesional, científico, practicante’, como de deporte deriva deportista ou de ciclismo, ciclista, é dicir, as persoas que o practican.
Os velocistas posúen gran potencia e alcanzan alta velocidade en esforzos curtos, no ciclismo ou noutras prácticas como o atletismo. A especialidade dos ciclistas velocistas son as probas de velocidade realizadas normalmente en pista, mais tamén se lles pode chamar así a aqueles que aproveitan as chegadas masivas á meta nas probas de estrada, é dicir, os que compiten ao sprint, por gañar.
Incremento da velocidade, o máis intenso posible, que un corredor realiza nun momento determinado da carreira, especialmente ao chegar á meta / O final mesmo da carreira, que se corre á maior velocidade posible
A orixe etimolóxica deste anglicismo podería estar no antigo inglés gesprintan, do nórdico antigo spretta, alto alemán sprinzan ou o sueco sprata, co significado de ‘dar un chimpo’, ‘iniciar algo’.
Como di a definición, faise un sprint ao chegar a unha meta, pero converteuse en común a utilización do termo fóra do ámbito deportivo, cun sentido extensivo ou figurado, sempre en alusión a un incremento da intensidade de algo na súa etapa final: “A apertura de novos centros ou titulacións deberá tamén disfrutar dun respiro, logo do sprint dos últimos anos” (Xaquín F. Leiceaga, Galicia Internacional, 1996).
O segredo do sprint é saber cando hai que facelo pois, de empezar antes do debido, gástanse en balde enerxía e esforzo. Porén, se se tarda moito, xa non se dará chegado á meta entre os primeiros. É dicir, as calidades destes deportistas son a rápidez e o aproveitamento instantáneo de enerxía. Todo o contrario do que fan aqueles que se enfrontan ás carreiras de montaña.
Que escala
Os escaladores son especialistas en competicións de ciclismo de estrada, con probas de longas subidas e ascenso a portos de montaña. O termo deriva do verbo escalar, que á súa vez ten orixe no substantivo latino scala, co significado de ‘escada’.
O ascenso ao Pan do Zarcos nas competicións galegas, o L’Angliru na Vuelta a España ou o Tourmalet no Tour de Francia, todos eles portos de primeira categoría, son un reto para os escaladores, que reciben puntos cando son os primeiros en acadalos. O Dicionario define un porto como o "punto xeográfico situado nunha zona elevada de montaña ou entre montañas, por onde resulta máis doado o paso de persoas e vehículos e a construción dunha vía de comunicación". Están clasificados segundo o seu grao de dificultade, en función do nivel da pendente e a lonxitude, e van da terceira á primeira categoría.
Aos ciclistas que van de número un na clasificación de montaña, chámaselles “reis” e asígnaselles unha cor: azul (antes verde) no Giro italiano, de lunares vermellos no Tour de Francia, de lunares azuis na Vuelta a España, e verde na Volta a Galicia.
Peza de vestir de punto, xeralmente sen colo, con ou sen mangas, que cobre o tronco
Para identificar quen vai primeiro nunha competición ciclista, utilízanse camisetas dunha determinada aparencia, do mesmo xeito ca noutros deportes existen distintivos para os vitoriosos, como é o caso das estrelas sobre o escudo das seleccións de fútbol cando gañan un Mundial.
A cor e os motivos da camiseta do ciclista que vai de primeiro na clasificación xeral, ou do que gaña definitivamente a proba por etapas, varía dependendo da competición: na Volta a Galicia a cor é a amarela, na Vuelta a España, é unha camiseta de cor vermella, no Giro italiano visten a maglia rosa e no Tour de Francia, o maillot amarelo.
Con esa terminación, camiseta é claramente un derivado de camisa, ben que a procedencia desta palabra xa non sexa tan evidente. O máis probable é que evolucionara a partir do latín tardío camisia, que á súa vez podería ser de orixe prerromana. En latín, usábase para designar a roupa propia para descansar deitado nos leitos, ou sexa, nas camas, pero nas competicións ciclistas, o que quere conseguir a camiseta de gañador ten que erguer o corpo da sela.
Asento da bicicleta
Se algunha vez vimos unha proba ciclista, teremos gardadas nas nosas cabezas imaxes de como, nalgún momento dun duro ascenso a un porto, os corredores erguen na bicicleta para imprimiren máis enerxía e subiren mellor. Tamén o fan nos sprints, aínda que polo normal, no resto da carreira van sentados na sela.
Tanto é sela o asento da bicicleta coma o aparello que serve para sentar nun cabalo. A etimoloxía deste termo está no latín sella ‘cadeira, asento’ e nas linguas da nosa contorna evoluciona de forma semellante: no portugués, a forma sela mudou cara a un diminutivo irregular dando selim, no español dá en sillín, en catalán temos selló e no italiano sella.
A sela é un dos tres apoios, coas mans e os pés, que temos cando andamos en bicicleta, recibindo segundo os expertos máis do 50% do peso do corpo, cuestión que a fai moi importante, especialmente na competición, onde as investigacións en ergonomía fixéronas evolucionar ata os actuais deseños.
Roda de dentes agudos, coma a que fai mover o volante de certos reloxos, ou a que transmite mediante a cadea o movemento dos pedais ao piñón das bicicletas
Movemos as bicicletas, normalmente, coa potencia das nosas pernas, trasladándolles os pés a forza aos pedais; estes, por medio das bielas, á catarina –tamén chamada prato ou coroa–, e a seguir, por medio da cadea, aos piñóns e destes á roda motriz.
Catarina vén da expresión “a roda de Catarina”. A roda era un instrumento de tormento e un medio de execución medieval que se seguiu empregando ata o s.XIX (a última execución foi en 1841 en Prusia). Segundo a lenda, posta en dúbida pola propia Igrexa Católica, ao poñer enriba da roda a santa Catarina, condenada a morrer polo emperador Maximiano, un raio esnaquiza o instrumento de tortura, polo que deciden rematala por decapitación.