Sete palabras do islam

A Mesquita Azul na brétema. Istanbul, 2007 © Aviad2001/Wikipedia

É un supoñer: un dez de agosto calquera collemos un avión en Lavacolla. Tocounos asento de xanela na banda esquerda. A nave engala e con algo de sorte vemos as torres da sé compostelá. Voamos cara a Istanbul e, quizais sabendo da historia do noso destino pola guía que estamos a ler, lembramos que hai máis de mil anos, nun día coma este de 947, un xeneral do Califato de Córdoba, Almanzor (Al-Mansur, en árabe ‘O Vitorioso’), saqueaba e destruía a catedral que vai quedando atrás polo oeste. Hai que dicir que nós, o reino cristián dos galegos, tamén lles faciamos algunha que outra… Antes de adormecer concluímos que a idea de que as diferenzas relixiosas –reais ou ben como desculpa– foron causa de guerras, opresión e violencia ao longo da historia é ben certa.
O islam naceu en Arabia no século VII coas prédicas de Mahoma. Na actualidade, ten máis de 1.500 millóns de seguidores en todo o mundo, a maioría en África e Asia. Historicamente a nosa interacción co mundo mahometano non foi tan intensa coma a doutras zonas da península, mais polo xeral, mantivemos boas relacións con eles, fundamentalmente de carácter comercial. Hoxe en día, 16.000 persoas, veciños nosos, forman a comunidade islámica en Galicia.
A raíz do atentado contra a revista Charlie Hebdo, Mustafa Alhendi –presidente da Unión de Comunidades Islámicas de Galicia– dicía, en declaracións a La Voz de Galicia, que eses grupos terroristas non representan os musulmáns nin a relixión islámica: “O masacre foi unha acción desalmada que merece a nosa máis enérxica condena”, continuaba, asegurando a seguir que a sociedade galega non ten un fondo xenófobo, mais que algunhas persoas da súa comunidade estaban preocupadas por se veren acusadas ou culpabilizadas sen que fixesen nada. Temos a sorte de vivir nunha sociedade que asume a Declaración Universal dos Dereitos, que no seu artigo 18 di: “Toda persoa ten dereito á liberdade de pensamento, de conciencia e de relixión; este dereito inclúe a liberdade de cambiar de relixión ou de crenza, así como a liberdade de manifestar a súa relixión ou a súa crenza, individual e colectivamente, tanto en público coma en privado, polo ensino, a práctica, o culto e a observancia”. E xa se sabe que calquera dereito implica o deber de practicalo…
Espertamos cando avisan que imos aterrar. Veremos a área metropolitana encrechada como un ourizo cos máis de 3.000 minaretes doutras tantas mesquitas. Máis tarde, paseando pola zona de Sultanahmet, diante de Santa Sofía e de camiño á Mesquita Azul, escoitaremos os muecíns dicir que Alá (Deus en árabe) é grande.
Lede pois, se vos presta, este Setestrelo de termos do islam e salaam alaikum, que a paz sexa convosco e coa vosa lectura.

1

islam

1. Relixión musulmá / 2. Conxunto dos pobos musulmáns e a súa civilización

O termo árabe islam significa literalmente ‘sumisión’ e representa unha das poucas relixións que non toman o nome dunha persoa, ao derivar de aslama (‘[el] rendeuse') e salima ('[el] estaba a salvo'), ambas as palabras relacionadas con salam, ‘paz'. Islamismo é un seu sinónimo perfecto e islámico ou islamita poden empregarse como adxectivos para “pertencente ou relativo ao islam”. A palabra islamista, alén de cumprir a mesma función ca islámico, tamén cobre a acepción de ‘partidario dunha corrente fundamentalista que unifica as visións política e relixiosa como criterio para xestionar o estado’.


Aínda que o islamismo é unha relixión pouco estendida no noso país –tanto a nivel histórico coma na actualidade–, contamos con varios nomes para designar os seus seguidores: mahometano, que provén de Mahoma –líder relixioso e político árabe, fundador do islam–, co significado 'digno de alabanza’; e musulmán, “persoa que segue a relixión predicada por Mahoma”, que nos chega por medio do francés musulman, derivado do árabe clásico muslim, onde significaba ‘sometido á vontade de deus’.


O Dicionario da Academia recolle tamén termos como agareno, “que profesa a relixión de Mahoma”, do nome propio Agar, escrava de Abraham, patriarca do xudaísmo e gran profeta para o islam, co que tivo un fillo chamado Ismael, antepasado dos ismaelitas ou árabes. E sarraceno, do árabe xaraqin, ‘oriental’, que era como se lles chamaba na época das Cruzadas aos musulmáns.

2

xiíta

Musulmán partidario dos descendentes de Alí, o xenro de Mahoma.

Moitas relixións e crenzas divídense en correntes e tendencias a medida que evolucionan e asentan. Por veces, as diferenzas chegan a ser tan pronunciadas que rematan coa creación de seitas. Ao igual que nos cristiáns pasou cos católicos, ortodoxos, coptos, anglicanos e protestantes, entre os musulmáns hai tamén grupos diferenciables. Os xiítas son importantes en Irán e países limítrofes. Esta rama do islam sostén que o sucesor de Mahoma, como califa e primeiro imán, era o seu curmán e xenro Alí. Desta idea orixínase o seu nome, pois procede do árabe xiat [Ali], que significa 'seguidor [de Alí, o xenro de Mahoma]'. Conforma pouco máis do dez por cento do islamitas, e dentro hai dous grupos relevantes. O máis numeroso é o dos xiexe davazda imami, 'seguidores dos doce imáns', que defenden que houbo doce imáns designados líderes e que un día chegará un derradeiro, que vive oculto entre nós. Outro grupo importante de xiítas son os ismaelitas, cuxo nome derívase do fillo do sexto imán, ou ben do fillo de Abraham.


A maioría do mundo islámico é sunnita (de Sunna, libro das ensinanzas orais e tradicionais do profeta Mahoma), dende Marrocos ata Indonesia. Hai que facer mención á parte dunha corrente esotérica da relixión musulmá chamada sufismo. Os sufís (algunhas fontes din que viría de suuf '[home vestido] de la', en contraste coa seda doutros; e outras de safa, ‘pureza’ ) son un movemento de tendencia ascética, mística e meditativa, coñecida nas nosas latitudes polos dervixes xiróvagos turcos.

3

Corán

Libro sagrado dos musulmáns

O libro sagrado do islam é o Corán ou alcorán (integrando o artigo orixinario árabe, al-Corán), procedente da palabra qur'aan, que significa 'recitación'. Aínda así, aceptan tamén a Torah dos xudeus (o Pentateuco do Antigo Testamento) e os Evanxeos dos cristiáns (o Novo Testamento) como libros sagrados. Non é de estrañar, entón, que aparezan personaxes como Adán, Abel, Abraham, Noé, Moisés, María, Xesús ou Zacarías. O Corán está dividido en 114 capítulos chamados suras, que se clasifican en mequís ou medinís segundo fosen reveladas na Meca ou en Medina. Cada unha destas suras divídese en versículos chamados aias, e identifícase polo nome da primeira aia, ou pola súa temática ou personaxe principal.


O Corán é un documento que consiste nas revelacións que durante 23 anos faría Deus a través do anxo Gabriel a Mahoma, axudado por algúns escribas. Cando faleceu o profeta, os seguidores aprenderíanas de memoria ata que, uns vinte anos despois, o califa Uzmán (ou Osmán) xunta todas nunha compilación unificada –que é a que perdura ata os nosos días–, ao tempo que manda destruír as versións alternativas. As suras non van en orde cronolóxica, senón que se dispoñen aproximadamente por tamaño decrecente.


Dado que a lingua árabe se escribe normalmente (e sobre todo nas súas orixes) sen marcas diferenciais para as vogais e mesmo para as consoantes, despois de comprobar que a lectura desta compilación aínda daba lugar a erros, comezaron a se consignar todas as marcas posibles para evitar incorreccións na interpretación do texto.

4

aiatolá

Máxima autoridade relixiosa dos xiítas, fundamentalmente dos iranianos.

As tres relixións monoteístas que teñen a Abraham como profeta presentan moitas similaridades en credo e rituais. Por exemplo, os xudeus agardan o mesías, os cristiáns a volta definitiva de Cristo e os musulmáns esperan o enviado de Alá que complete o traballo de Mahoma, ao que chaman o mahdi. Outra similitude é a estrutura xerárquica, que no islam xiíta sitúa os aiatolás como unha das máis altas autoridades. O termo tomouse do persa e está formado por dúas palabras árabes: ayatu, 'signo, milagre' e al-laah, ‘o deus’. Para se converteren en aiatolá, os cregos mahometanos teñen que cumprir, entre outros, os requisitos de piedade, sinceridade, exemplaridade na conduta, coñecementos profundos de lóxica, xurisprudencia, historia, tradición, lingua árabe e do Corán etc. O lugar onde estudan e ensinan chámase hausa (que significa en orixe 'dominio, extensión, esfera, ámbito').

Para os asuntos do día a día, os crentes teñen varias persoas a quen recorrer para resolver as súas dúbidas. Para materias relixiosas, consúltanlles aos ulema, “doutor ou sabio da relixión e as leis musulmás”, con orixe etimolóxica no verbo árabe alama, 'coñecer'. Outra figura é o muftí, “xurisconsulto musulmán que ten autoridade pública para emitir un xuízo en materia teolóxica e de dereito relixioso”, (do verbo aftá, 'decidir xudicialmente', de onde procede tamén o nome dos seus edictos: as fatuas).

5

califa

Título que recibían os soberanos musulmáns sucesores de Mahoma que exercían o sumo poder espiritual e o mando no imperio.

O califa era o xefe dunha comunidade gobernada baixo a lei islámica, ben fose pequena ou todo un imperio. Aínda que o cargo tiña funcións seculares, era tamén o líder espiritual. Os herdeiros do profeta recibían este título, como indica o significado da palabra árabe orixinal: ‘representante’, ‘continuador’ ou ‘sucesor’. Cada unha das grandes ramas do mundo musulmán recoñece persoas distintas como o primeiro califa: para os sunnitas, o sogro de Mahoma, Abú Bakr, e para os xiítas, o seu xenro, Alí. O territorio sobre o que gobernaba un califa chamábase califato. O último desapareceu co Imperio Otomán en 1924, aínda que a organización terrorista EI (Estado Islámico do Iraq e Levante) proclamou en 2014 un novo califato que non ten recoñecemento internacional ningún.

Outros cargos civís e relixiosos islámicos son o emir, “príncipe, gobernante ou xefe militar dun país musulmán”; o sultán, principalmente o “soberano do imperio otomán”, ao que estaba subordinado o paxá, “gobernador ou vicerrei dunha provincia”; e mais o visir “ministro dun príncipe musulmán” e o gran visir “primeiro ministro do Imperio Otomán”. Os nomes destes dignatarios, outra vez mediante o sufixo –ato, xeran substantivos para o cargo, o territorio enconmendado ou o tempo de mandato, como son os casos de emirato, sultanato e visirato.

6

mesquita

Templo musulmán.

As relixións consideran que algúns espazos teñen carga de significación especial ou mesmo que son sagrados, chegando a ocupar ás veces vilas enteiras. Para os musulmáns, Medina, A Meca e Xerusalén son cidades santas. Pero como para calquera das outras crenzas tamén teñen lugares de culto. As mesquitas son os templos onde os fieis islamitas van orar. Polo normal contan con instalacións específicas que lles permiten seguir correctamente os preceptos, como a ablución ritual ou espazos diferenciados para homes e mulleres. Estes lugares de congregación poden ter dimensións descomunais: a máis grande de Europa, a de Roma, dá cabida a 2.500 persoas; e Masxid al-Haraam, a gran mesquita sagrada da Meca, onde está a Ka'aba, pode acoller a catro millóns de devotos. Comunmente posúen un mihrab, ‘nicho que sinala o lugar cara a onde deben mirar os que rezan’ e un minarete, “torre desde onde se chama á oración aos musulmáns” cinco veces ao día. A palabra galega procede do composto árabe masxid, formado de ma-, que indica ‘un lugar’, e saxada, co valor de 'orar'.


En Galicia atopamos varios lugares que posúen este nome como na Merca e en Allariz, pero o máis coñecido é un concello da comarca de Viana, no leste da provincia de Ourense. A orixe destes topónimos non ten nada que ver co islam, senón que proceden do nome dunha planta da familia das ruscáceas (Ruscus aculeatus) tamén chamada xilbarbeira.

7

muecín

Musulmán que convoca os fieis á oración desde o minarete.

Outro personaxe da relixión islámica que chegou ao noso Dicionario é o muecín, que tería correspondencia no católico sineiro, pero que, no canto de facer soar as campás, “convoca os fieis á oración desde o minarete”. Esta persoa, que pode ser calquera da comunidade, e que é elixida por ter boa voz, fai a chamada cantando cinco veces ao día cunha recitación, orde e repetición específica. Procede da palabra árabe que significa ‘o que grita', chegando a nós a través do turco e o francés. Na actualidade, os muecíns axúdanse dos altofalantes, que mesmo poden reproducir gravacións.


Os muecíns comezan a súa chamada coa frase al-la(hu) akbar, “Deus é grande”, e a continuación laa ilaaha illaa al-laah, (wa) muhammad rasul(u) al-laah, “non hai máis deus que Deus (e) Mahoma é o seu profeta”. Outra expresión repetida entre os musulmáns, que xa non forma parte da recitación, sería bismil-laa(hi) (a)r-rahmaani (a)r-rahiimi, "no nome de Deus, o clemente, o misericordioso".

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir