[Copyright da imaxe: eldiario.es]

As linguas son códigos milenarios e para explicar unha palabra case sempre temos que dar explicacións que nos remontan a mil, dous mil ou tres mil anos atrás. Só excepcionalmente témo-la ocasión de asistir a un feito lingüístico chamado a quedar para sempre na lingua. Coido que este é o caso das locucións que encabezan esta nota e merece explicarse no noso Portal das Palabras. 

Angrois entrou na historia como Angroy, en singular, no ano 1147, nun documento do rei Afonso VII que conserva a catedral de Santiago, e que tamén menciona lugares próximos: o río Sar, o Monte do Viso (montem de Vizo), de San Cristovo do Eixo (sci. Xristofori [de Olegio]) e a estrada que vai a Vea (Velegiam). Tamén fala ese documento da estrada que, saíndo de Compostela pola porta da Mámoa (uia que procedit a Mamula), vai ó Castro que hai en Angroi superior (et vadit ad castrum quod est in Angroy superiori). Que fale dun Angroi superior implica que tiña que haber un Angroi inferior e, se cadra, o actual Angrois sexa un antigo plural que reúne o que en tempos foron dúas aldeas: Angroi de riba e Angroi de baixo.

Ese documento de 1147 tamén di que alí, en Angroi de riba, había un castro. Polo tanto ese territorio estaba xa habitado hai dous mil anos e é contemporáneo do castro que debeu de haber en Compostela na zona da praza de Cervantes, San Fiz de Solovio e a Universidade (Fac. de Historia). Así que a xente daqueles Angrois debeu de ser testemuña da chegada de Santiago a Compostela.

Se agora damos un salto a mediados do século XX, vemos que Angrois estaba na lingua galega como prototipo da indiferenza, unha actitude que comparte con Lalín (¡A min, plin, que son de Lalín!) e que tamén se di en Marín e en Lindín. Voume explicar. Angrois sempre debeu de ter coa cidade compostelá a relación do labrego-gandeiro de proximidade que viña (e vén) vende-lo seu fresco produto agrícola ou gandeiro e que adopta a actitude calculadora do negociante rural. E a cidade sempre lle debeu de corresponder con esa pequena petulancia urbana, dos de Santiago de toda a vida, que, coma noutras cidades, marcaban algunha pequena diferenza cos de fóra da cidade. Na miña adolescencia, cando un se facía o desentendido, porque non lle interesaba, cando finxía que non entendía algo, cando se facía de fóra, dicíase que se facía de Angrois. Mesmo existe o refrán das feiras (que recolle Vicente Llópiz, 257 a) de que O bon vendedor faise de Angrois. O sinónimo é facerse de fóra, coma quen di, cruzarse de brazos, encolle-los ombreiros, entrarlle [algo] por unha orella e saírlle pola outra, oír [algo] coma se cantara un carro, darlle a un igual rodas arriba que rodas abaixo, nin irlle nin virlle [algo a alguén]. En definitiva, indiferenza. 

Pola contra, a expresión ¡Non veño de Angrois!, segundo Eladio Rodríguez, é frase coa que o falante advirte ó interlocutor de que el non é parvo nin inxenuo (1,173). Claro: isto implica que ser de Angrois ou vir de Angrois significa “ser pouco intelixente ou practica-la indiferenza”. Máis ou menos iso era o que significaba na miña adolescencia en Compostela.

En moitas cidades do mundo hai sempre un sitio próximo que os urbanos teñen como patria dos que carecen das destrezas urbanas e no que abunda a actitude desconfiada, o aparentar pouca intelixencia por comenencia, e mesmo o ser pouco intelixentes. Na miña adolescencia en Santiago este lugar era Angrois; en Pontevedra era Cuspedriños; en Vigo era Petelos; e así seguido.

Pero as linguas son vivas e Angrois no pasado 24 de xullo deste ano 2013 deunos a tódolos galegos unha lección de enorme superioridade cultural e ética deixando todo e entregando todo para axudar a quen o precisaba. Na catástrofe ferroviaria que, cando escribo isto, xa levou 79 vidas, Angrois deu ó mundo enteiro unha lección de moita altura ética: todos vimos como, sen saberen se había electricidade na vía ou se viña outro tren, sacaron feridos e mortos daquela meada de ferros e como os carrexaron con toda a delicadeza a lugar seguro; todos vimos aparecer ducias de mantas, ducias de botellas de auga e portas que servisen de padiolas; eu vin na TV pasar algo que claramente era a porta dun armario acabada de desmontar para salvar unha vida. Durante horas e días os veciños de Angrois suprimiron os lindeiros das súas propiedades privadas para poñeren todo o seu capital ó servizo dos que o precisaban. Alí seguiron botando unha man, ata que as autoridades os mandaron arredar para que o servizo quedase só nas mans de profesionais. E discretamente retiráronse.

É difícil imaxinar maior altura ética. Angrois foi durante días a antítese da indiferenza ou da pouca intelixencia. Angrois foi o que tódolos galegos queriamos ser. Angrois foi o mellor que hai en nós. Cando un vía aquela riada de xenerosidade anónima, espléndida e heroica, sentía orgullo desa xente galega e, se cadra con inxenuidade, pensamos que nós fariamos outro tanto. 

Non estou seguro. O de Angrois foi excepcional. Doce días antes, preto de París, en Bretigny-sur-Orge producírase un accidente de tren con seis mortos e trinta feridos; e a Policía queixouse de que a xente que estaba por alí, en vez de socorre-los feridos, dedicouse a facer fotos e vídeos cos seus teléfonos móbiles; e de que mesmo houbo quen aproveitou para roubar maletas e teléfonos que quedaran polo chan. O de Angrois foi tan excepcional que todos desexamos que, se algún día nos pasa unha desgraza, haxa por alí, par de nós, xente de Angrois; e non de Bretigny-sur-Orge, preto de París. 

Naquela fatídica noitiña do 24 de xullo de 2013 Angrois entrou, agora si, na historia do mundo. E dende aquela noitiña Angrois ten a admiración do mundo enteiro; de xeito que nas nosas cabezas ser de Angrois ou parecer de Angrois xa significa todo o contrario do que significaba ata ese día: hoxe ser de Angrois ou parecer de Angrois significa “ser xeneroso e altruísta en grao superlativo”; “ser capaz de deixalo todo e de dalo todo por lle acudir a quen está vivindo unha situación inesperada, terrible, extrema”. 

Estes días lembrei o sonado milagre da multiplicación dos pans e dos peixes (Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-14): hoxe os biblistas non o explican como un golpe de maxia senón como que, vendo o exemplo de Xesús, os que tiñan algo empezaron a compartilo cos que non tiñan nada e, ó final, aínda acabou sobrando comida. Pois así pasou en Angrois, onde acabou habendo de todo sen que nada estivese preparado por ningunha Comisión Oficial.

En Angrois produciuse un milagre. E alguén dirá que nas pedras do castro de Angrois quedara unha vella prédica que alí fixo o apóstolo Santiago hai case dous mil anos; alguén dirá que o que se activou foi a solidariedade innata,  incontrolada e milagrosa dos humildes. 

En calquera caso, dende o 24 de xullo de 2013, ser de Angrois é unha das cousas máis decentes, máis nobres e máis emocionantes que se pode ser en Galicia. Se agora nós témo-la cortesía de seguir usando este novo significado que xa circula, a Real Academia Galega deberá recoñecer que as locucións galegas facerse de Angrois, parecer de Angrois e ser de Angrois cambiaron radicalmente de significado o 24.7.2013. 

Xesús Ferro Ruibal
Numerario da RAG