Quizais non che hai cousa que se leve peor que ter tratos cunha persoa deste tipo. Porque as alburgadas (‘aquilo que unha persoa presenta como certo, sabendo que non o é, para enganar a outra’) toléranse mentres cres que son verdadeiras, mais no momento no que descobres que che menten e que pretenden darche gato por lebre a confianza pérdese e o creto esvaécese. Así que normalmente non se queren tratos con trafulqueiros e baltroteiros e escapamos deles coma do lume, salvo que fagamos coma quen porque a ver quen non ten un mentirán de colega e o deixa vivir, algunhas veces, coa ilusión de que nola deu.

O termo é un adxectivo formado co sufixo -eiro, -eira co valor caracterizador: ‘que se define por ser ou por ter’ certa habilidade, neste caso, a de dicir alburgadas.

Logo pasou ao galego co significado de ‘recipiente feito coa pel dun animal, xeralmente dunha cabra, que serve para conter líquidos’; ben, habitualmente, líquidos con certa graduación alcohólica. Desta imaxe nítida é de onde procede a acepción da que estamos a tratar. Cando alguén bebe tanto (e non precisamente auga da fonte) coma para semellarse a un odre cheo, dicimos del que é un odre ou que está cheo coma un odre. Tamén podemos dicir, facendo unha analoxía coa mesma imaxe anterior, que é un pelello ou que anda ou está como un pelello. Unha cousa é estar un chisco alegre ou enchispado e outra é ser un caneco, un bébedo ou un borracho perdido. Socialmente non está ben visto e para a saúde non é conveniente.

A primeira vista podiamos pensar que esta palabra, froito da amálgama dos dous membros da expresión: miña xoia!, é unha denominación positiva porque, sen dúbida, unha xoia é un obxecto prezado e con valor. Mais a nada que afondemos na información que recollen os dicionarios, o único que temos é un uso claramente negativo que, se cadra, nun principio foi simplemente irónico ou pura retranca galega que xa sabemos que a retranqueiros non hai quen nos gañe. Porén a comunidade desde sempre quere persoas activas, resolutivas e que fagan mover o mundo. Os emprendedores e as emprendedoras que nos van sacar adiante nun momento de apuro. Por todo isto, ser xusto o contrario, nun primeiro instante pode causar mágoa, pero logo provoca indignación. Son sinónimos do termo e cheos de expresividade: coitado, malpocado e petapouco. Logo do dito é moito mellor que nos definan como afoutos e afoutas ou atufados e atufadas: aqueles ‘que non se deixan intimidar polas dificultades, perigos, etc.'

De novo andamos ás voltas coa retranca. Podemos crer que detrás dun nome así está a designación que se lle outorga ao home que vale por mil. Pero nada máis lonxe da verdade. A lingua amosa o noso xeito de ver a realidade, como pensamos e como nos desenvolvemos na vida. E que alguén presuma do que carece lévase mal. A resposta a ese exceso é poñerche ou chamarte cun apelativo que te retrate, neste caso, ao revés. Este termo tamén o atopamos no portugués: milhomens (‘homem baixote com fumos de valentão’); en catalán: milhomes (‘home, especialment petit, o noi, que pretén ésser apte per a tot, d'intervenir en tot, de saber-ho tot, etc.’); en castelán: milhombres (‘hombre pequeño y bullicioso y que no sirve para nada’).

Milhomes hai moitos e en todos os lugares como acabamos de ver. Mais hai un que todos coñecemos que transcendeu máis alá das nosas fronteiras. É o Milhomes imaxinado por Blanco Amor para A Esmorga.

Hai unha clase de persoas que merecen tamén, de cando en vez, que as definamos cun epíteto claro e contundente e son aquelas que non teñen criterio. Non hai cousa que máis rabia dea que, aqueles e aquelas que para non desgustar a ninguén ou para non amosar os pensamentos propios concordan con todo o que lles digas, así sexan rodas de muíño, sobre todo, cando con esta actitude morna o que se pretende é conseguir algo.

Volvemos xogar co sufixo -eiro, -eira cun valor caracterizador ‘o que ten a capacidade de compangar’ e, neste caso, con certo matiz apreciativo porque o substantivo derivado resultante ten un valor pexorativo: ‘aquel que é quen de pactar, pero para acadar algo para si’

Imos entrar nun terreo delicado, pero que non debemos obviar. A linguaxe reflicte a sociedade na que vivimos e esta aínda é sexista e androcéntrica. Isto obsérvase na lingua e no uso que facemos dela. Obviamente todo isto tense que mudar e estase a levar a cabo, pero dun xeito lento de máis e os cambios chegan con atraso ao Dicionario. O mellor modo de transformar todo isto é que nós vaiamos por diante cunha actitude activa.

Dicir que unha muller maliciosa é unha lagarta ten, sen dúbida, certa tradición histórica relacionada co medo que se lles tiña aos réptiles, en xeral, e aos lagartos, en particular. Mais do mesmo xeito que hai que superar as fobias porque son medos desmedidos e infundados, tamén hai que corrixir certos usos que facemos da linguaxe e tentar non empregar os substantivos designadores de animais femias como despectivos: lagarta, víbora ou cadela.

E chegados a este punto non pretendemos ser faltóns, pero é sabido que hai persoas que teñen unha facilidade innata para ofender empregando insultos de todos os tipos e faltarlles aos demais sen compaixón. Sobre o verbo faltar engadimos un sufixo -ón, -ona que produce un adxectivo ‘persoa que falta a outra’ pero cun valor aumentativo claro: é ‘aquel que falta a outro en exceso’. Se este é un adxectivo cunha feitura ben expresiva, tamén o son os seus posibles sinónimos: bocalán ou bocapodre. Cando ofendes empregando insultos e, mesmo, faltas ao respecto é que tes unha boca grande de máis para que che saia esa clase de improperios e que tamén a tes cheíña de podremia. Mais se deixamos de baldoar ou inxuriar, que non leva a ningún lado, imos converternos nuns benfalados e benfaladas: ‘que fala educadamente, con corrección ou finura, en particular, que non usa expresións groseiras nin palabras malsoantes’.