Sete palabras de muller

Pola filósofa grega do IV a.C. Hiparquía.

Por Hipatia de Alexandría, que ao redor do ano 400 revolucionou a astronomía.

Por Christine de Pizan, unha das primeiras profesionais da escritura que no seu O libro da cidade das damas xa critica a misoxinia.

Por María Castaña, que encabezou a revolta contra o feudal bispo de Lugo.

Por María Soliña e María Pita, que defenderon Cangas e A Coruña respectivamente.

Pola pontevedresa Isabel Barreto, a primeira almirante do Pacífico.

Por Concepción Arenal, Emilia Pardo Bazán e Rosalía de Castro, tres escritoras e tres precursoras do movemento feminista.

Por Irene, futbolista da Coruña que driblaba homes nos anos 20 do século pasado.

Por Francisca Herrera, primeira académica de número da RAG.

Por tantas e tantas outras…

… e por ti, que estás a ler con complicidade este Setestrelo de palabras de mulleres que loitan.

1

muller

Persoa de sexo feminino

En 1975 a ONU establece o 8 de marzo como Día Internacional da Muller, recollendo a data en que, ante a inminente primeira guerra mundial, no contexto dos movementos pacifistas, se celebra en distintos países europeos o Día da muller, e que máis tarde adoptarán as rusas para reclamar pan e paz nas vésperas da Revolución.

Se facemos caso do Dicionario, unha muller non é nin máis nin menos ca un ser humano definido polo seu sexo pero, por sermos as persoas seres sociais, o significado de ser muller vai necesariamente moito máis alá do biolóxico, así que para entender esta palabra de uso tan común cómpre coñecer as súas implicacións en moitos ámbitos distintos. Muller procede do latín muliere e para nós conserva o valor etimolóxico de ‘persoa de sexo feminino’, mais isto é unha excepción no conxunto das linguas romances, porque na maioría delas, quitando o galego, o portugués, o español e mais o romanés, as derivadas de muliere acabaron por ser as ‘mulleres casadas’, como a muller catalá ou a moglie do italiano, sinónimos do noso dona, esposa ou señora.

Hoxe as obras lexicográficas recollen para muller definicións espidas de prexuízos, mais isto non acontece desde sempre nin tampouco en todas as palabras que aluden a elas, por exemplo no léxico das profesións. Desde antigo a muller definiuse en relación ao home e subordinada a este, pero tamén xa na antiga Roma as mulleres organizáronse, por primeira vez que se saiba, e chegaron a acadar a administración do seu dote e o dereito a se divorciar. Na Idade Media restrinxíronse de novo os seus dereitos e posteriormente, coa Revolución Francesa e, sobre todo, no século XIX coa Revolución Industrial, a muller reivindicou o seu posto como individuo e como traballadora.

2

discriminar

Dar trato discriminatorio a unha persoa ou un grupo humano, por razóns de sexo, raza, relixión etc.

En latín o verbo discriminare significaba ‘separar, distinguir, diferenciar’ e o substantivo discriminatio indicaba ‘separación’. Deles dous derivan os termos actuais discriminar e discriminación que, como no latín, comezaron tendo un uso non marcado, co valor de ‘separar, distinguir unha cousa’, mais coa evolución das sociedades cara a estados de dereito adquiriron paulatinamente un valor negativo xa que estes se sosteñen no principio da igualdade dos individuos. Por iso, o concepto de ‘trato discriminatorio’ está incorporado en calquera obra lexicográfica moderna.

Unha vez que a sociedade é consciente do feito discriminatorio debe artellar maneiras para combatelo, por un lado lexislando e, por outro, facendo que o colectivo afectado sexa quen de aproveitar as medidas lexislativas, e aí, xorde o que se denomina discriminación positiva (orixinariamente no ámbito anglófono affirmative action) que é a ‘protección de carácter extraordinario que se lle dá a un grupo discriminado por razóns de sexo, raza, relixión ou lingua’.

Con esta discriminación positiva, o que se persegue no caso das mulleres –e de calquera outro colectivo, clase ou segmento social–, é devolverlle o status e os dereitos que lles foron prohibidos ou negados.

3

dereito

Conxunto de leis que regulan as relacións entre os membros dunha sociedade ou dun país

O termo procede do latín directus que indicaba ‘colocado en liña recta, recto’, que á súa vez era o participio pasado do verbo dirigere, isto é, ’guiar, dirixir, conducir ou gobernar’, valores etimolóxicos que aínda se conservan nas funcións adxectivas da palabra (“esa fila non está dereita”) e en termos derivados, como endereitar “poñer dereito” –enténdese–, “o que está torcido, dobrado ou inclinado”.

Posteriormente, o dereito pasou a ser, no ámbito xurídico, o “conxunto de leis que regulan as relacións entre os membros dunha sociedade ou dun país”. E se os dereitos son aqueles que salvagarda a lexislación cando se ordenan as relacións nunha comunidade social, todos e todas as integrantes desta deberían gozar deles por igual, pero moitas das veces, como sucede no caso da muller, non é así.

En época recente, a reivindicación pública dos dereitos da muller comezou na Revolución francesa cando Olympe de Gouges, escritora coetánea, redactou a Declaración dos dereitos da muller e da cidadá en 1791 onde se esixe a igualdade en todos os aspectos da vida pública e privada, o dereito ao voto, a falar en público e á educación, entre outros. O fondo da súa reivindicación segue moi presente: en demasiadas ocasións as mulleres teñen salarios inferiores desenvolvendo o mesmo traballo, accederon á formación pero non aos postos de mando ou xestión, e continúan a ser vítimas da violencia contra a muller en todo o mundo. Por certo, Olympe foi guillotinada por defender aquilo no que cría.

4

loita

Grande esforzo ou acción enérxica para conseguir algo ou para evitar un mal

Loita provén do latín lucta, do verbo luctari, isto é ’combater corpo a corpo’ e aínda que hoxe en día segue tendo ese mesmo significado, en sentido figurado emprégase para expresar, como di a definición que amosamos, o grande esforzo que se desenvolve para conseguir algo. É normal atopalo en exemplos que nos falan da loita obreira, da loita dun país pola súa independencia, da loita contra unha planta de gas ou, e vindo ao caso, da loita da muller ou da loita feminina.

Se ben podemos intuír e en certa medida documentar a loita das mulleres ao longo da historia, o combate expreso pola igualdade xorde no s. XVIII e desde entón recibiu múltiples nomes: loita feminina, da muller, de xénero e mesmo loita de sexos, esta última quizais por analoxía coa loita de clases, sendo de feito unha expresión inexacta porque sexo é o ‘conxunto de características orgánicas que permiten distinguir un individuo macho dun individuo femia’. É dicir, nada que ver co sentido que se lle quixo dar, de modo que sería moito máis acertado falar de loita de xénero, que é a ‘forma en que todas as sociedades do mundo determinan as funcións, actitudes, valores e relacións que lles concirnen ao home e á muller’, como di a definición outorgada pola ONU nos traballos preparatorios da IV Conferencia mundial sobre a muller.

Por tanto, se hai loita, e está claro que a hai, ten que ser de xénero, xa que se trata de vencer costumes, normas e estereotipos formulados nunha sociedade non igualitaria.

5

emancipación

Acción e efecto de emancipar ou emanciparse

A emancipación feminina é un concepto propio das ciencias sociais que fai referencia ao proceso histórico levado a cabo polas mulleres para conseguir a igualdade legal, política, social, familiar e persoal. Este proceso é contestatario pois xorde como resposta a unha sociedade baseada no patriarcado, a “forma de organización social en que o home exerce o poder en todos os terreos e goza dunha posición dominante na familia”. Unha definición contundente para unha realidade que non o é menos: non hai tanto, a muller non podía nin abrir unha conta de aforro nunha entidade bancaria sen o permiso do proxenitor ou cónxuxe, por iso unha das reivindicacións históricas da muller é a autonomía, “o poder de actuar con independencia e decidir por si mesma”.

Emancipación procede do termo latino emancipatio e este do verbo emancipare, que, en sentido estrito, significaba ‘declarar libre o fillo da patria potestade’, adquirindo logo o máis amplo de ‘transferir a propiedade’. A construción da palabra é abondo elocuente, xa que se forma xuntando e-, unha variante do prefixo ex-, ‘quitar', e mancipium co significado de ‘cousa en propiedade’ ou ‘escravo’. É dicir, aquelas que buscan a emancipación son as que foron tratadas coma escravas, propiedades ou obxectos.

6

contracepción

Conxunto de métodos que se empregan para evitar a concepción

Esta palabra, de incorporación recente á nosa lingua, chega a través do inglés contraception (documentada en 1886). Créase xuntando o prefixo latino contra-, de sentido opositivo, ao morfema –ception, forma abreviada do substantivo conception (‘concepción’), e dese xeito constrúese un termo específico para denominar o que é "contrario á concepción involuntaria”. O mesmo valor semántico e un procedemento semellante de formación atópanse no sinónimo anticoncepción e os seus derivados, onde o prefixo grego anti– se xunta esta vez co substantivo pleno.

A aparición en 1960 da pílula anticonceptiva foi un acontecemento revolucionario e decisivo na loita pola autonomía da muller. Os métodos contraconceptivos fixeron posible unha nova forma de entender as relacións persoais, separando a sexualidade –“conxunto de comportamentos e de manifestacións relativas ao instinto sexual e á súa satisfacción”–, da reprodución –“función propia dos seres vivos que consiste en xerar outros seres da mesma especie”–. Tanto os dereitos reprodutivos para decidir sobre a maternidade coma os dereitos sexuais, en consecuencia todo o mundo debe ter acceso á información sobre a sexualidade e a saúde sexual, son parte irrenunciable dos dereitos humanos.

7

feminismo

Doutrina que defende a igualdade de dereitos entre o home e a muller

Ao longo dos séculos as mulleres foron quen de manifestar dun xeito ou doutro a súa desconformidade coa orde establecida, mais é a fins do XVIII, na Revolución francesa e, sobre todo, no XIX coa “Declaración de Séneca Falls” (1848) cando denuncian as restricións políticas ás que están sometidas reivindicando o dereito ao sufraxio feminino. Este texto considérase a acta fundacional do movemento feminista: o feminismo sufraxista.

A palabra feminismo é un neoloxismo do francés féminisme, creado sobre o termo latino femina ‘muller’ ao que se lle engade o sufixo –ismo como designador de ‘movementos sociais’. Hubertine Auclert empregou o termo por vez primeira no xornal La Citoyenne, un emblemático medio feminista publicado en París do 1881 ao 1891.

Outra palabra, machista, tamén é de formación recente, concretamente de mediados do século XX e significa “ideoloxía, comportamento ou actitude de quen defende a supremacía do macho e non acepta a igualdade de dereitos entre o home e a muller”. Por estraño que poida parecer, o termo procede do inglés machismo, que á súa vez se creou sobre o español macho, proveniente do latín másculus, é dicir, 'varón'.

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir