Sete bebidas alcohólicas

Cervexa, sidra, augardentes, licores… somos un país que produce moitos tipos de bebidas alcohólicas, algunhas de moita calidade, especialmente se falamos dos viños, elaborados por cinco denominacións de orixe, algúns deles apreciados como produtos de luxo fóra das nosas fronteiras.

En xeral, chámase bebidas alcohólicas a aquelas que conteñen unha certa cantidade de etanol, un tipo de alcohol, e sábese que se descubriu a súa creación, quizais por casualidade, no Neolítico.

O termo alcohol recupérase polo latín científico pero vén do árabe popular al-kohól, que en orixe aludía ao po do antimonio, usado polas mulleres orientais para pintaren a liña dos ollos, e parece que tamén tiña propiedades antisépticas, pois axudaba a evitar infeccións oculares, cando estaba refinado. No fondo deste significado etimolóxico está, daquela, a idea dunha substancia que se leva á súa esencia, ao seu espírito, e de aí que acabase por darlles nome ás bebidas espirituosas, obtidas tamén por destilación. Á maneira tradicional, destilar é quentar o líquido na caldeira do alambique (outro préstamo do árabe) e, aproveitando que teñen temperaturas de evaporación distintas, separar a auga do alcohol.

O alcohol é unha droga que produce un certo ben estar en doses pequenas mais o seu consumo continuado e masivo provoca alcoholismo. O que non ten efecto secundario, nin tan sequera producirá resaca, é que leas este Setestrelo das bebidas alcohólicas. Saúde!

1

augardente

Bebida alcohólica obtida ao destilar o bagazo ou outros produtos como froitas ou cereais, despois de fermentaren

Este termo ten a súa orixe no encontro de dúas palabras de procedencia latina, por unha banda, auga aqua, -ae ‘auga’– e, doutro lado, ardente  –do verbo ardere–. Aqua ardens é como se lle chamaba en latín ao alcohol obtido por destilación. O nome describe ben a bebida, xa que o seu aspecto é semellante á auga mais tamén, polo alto contido en alcohol, produce ardor na boca e na gorxa.

Nós facemos a augardente partindo do bagazo que é o “residuo de certos froitos como a uva ou a oliva, despois de espremelos e sacarlles o líquido”. No noso caso, é subproduto da prensa de uvas para viño. Hoxe en día, é un proceso industrial controlado, mais non hai moito facíase nas casas do rural, onde viñan os augardenteiros cos seus instrumentos para destilar. Pero noutras culturas faise augardente partindo de orxo, millo, agave, mazá, cereixas, cana de azucre, arroz…

2

anís

Augardente á que se lle bota a semente de anís

O anís é unha planta (Pimpinella anisum) orixinaria de Asia Menor, coñecida e empregada para usos diversos desde a antigüidade. Temos constancia de que na nosa contorna –en sentido ben amplo–, usárona os babilonios, os exipcios e máis tarde os gregos e romanos que a trouxeron ao resto do mundo coñecido naquel entón, como un produto oloroso, medicinal e culinario. Alén do noso anís, coas sementes da Pimpinella anisum fanse bebidas alcohólicas en diferentes culturas europeas e do oriente próximo, é dicir, ao redor do Mar Mediterráneo, se ben hai teorías que din que estes licores foron resultado do costume dos pobos eslavos de botar anís para adozar diferentes bebidas.

Segundo o etimoloxista Joan Corominas, o termo chega desde o catalán, e introdúcese noutras linguas seguindo as rutas dos comerciantes; outros moitos investigadores atribúeno ao francés, mais en calquera caso o punto de partida estivo no latín anisum, -ii, co mesmo significado, e este por préstamo do grego ánison, -ou ‘desigual’, pero cunha confusión coa denominación anethon, -ou ‘aneto’ ou ‘endro’, planta que garda certas semellanzas coa Pimpella anisum.

3

cervexa

Bebida alcohólica que se obtén por fermentación da semente do orxo, de sabor un tanto amargo, cor xeralmente dourada e que fai escuma branca

O orxo, “planta herbácea da familia das gramíneas moi parecida ao trigo pero de menor altura”, emprégase como forraxe para o gando, pero non só. Hai evidencias de que, máis de 6.000 anos atrás, no territorio do actual Exipto, mesturábase con auga, fermentábase e consumíase como bebida, alén de usalo tamén como fórmula de pagamento. O seu espallamento polo mediterráneo débeselles aos gregos do período helenístico de Exipto.

O termo cervexa ten unha distribución xeográfica concreta, a península Ibérica: portugués: cerveja; catalán: cervesa; español: cerveza; aínda que atopamos arcaísmos procedentes do francés antigo: cervoise e do italiano antigo: cervogia. Todos xurdirían do termo latino cervesia, co mesmo significado. Outras linguas europeas produtoras da bebida, porén, empregan palabras como beer (inglés), bier (alemán), bière (francés) e birra (italiano), cuxa orixe resulta escura tamén.

Ao redor dos séculos VIII e IX, deixan de empregarse unhas herbas para fermentar a cervexa e comeza a usarse o lúpulo, planta herbácea que segrega unha substancia amarga, o que lle outorga á bebida outro sabor e facilita a súa conservación.

4

resolio

Licor feito con augardente, azucre, canela, anís e outros ingredientes aromáticos

No século XIX, parece que era un costume propio das romarías a venda deste licor, a copas, canda as rosquillas. Inda que hoxe é unha bebida fantasma da que nada sabemos e que non podemos adquirir, o certo é que os autores do XIX e comezos do XX mencionan profusamente o resolio ou risolio na súa obra. Na actualidade, existen bebidas similares en varias partes de Europa, aromatizadas con ingredientes semellantes aos do noso resolio e tamén con denominacións parecidas: en catalán, rosolis, en francés, rossolis, en italiano rosolio, en croata rosolj.

 Etimoloxicamente, é un termo controvertido: crese, pero non está confirmado, que podería estar relacionado coa locución latina ros solis, que significaría ‘resío do sol’, unha especie de zume doce que as plantas da familia das droseráceas exhalan para atraer os insectos dos que se alimentan.

5

ron

Bebida alcohólica que se obtén por destilación e fermentación do zume da cana de azucre

A primeira mención por escrito da palabra ron data de 1654 e aparece en documentos de Connecticut nos actuais Estados Unidos, que literalmente recollen “Licores de Barbados, chamados comunmente ron ou kill devil (mata demos)”. Polo xeral, acéptase que a orixe do termo estaría na redución das palabras inglesas rumbullion / rumbustion, ‘gran tumulto’, mais séguese sen ter total seguridade ao respecto.

O ron obtense da destilación da melaza da cana de azucre, herbácea de gran tamaño –pode chegar aos 6 metros–, orixinaria do sueste asiático e que na actualidade se produce nas zonas tropicais e subtropicais de todo o mundo. Os árabes, na súa expansión, estenderon o seu cultivo, chegando á península Ibérica. Posteriormente, os españois –en concreto, a tripulación de Cristovo Colón– levárona a América, á illa que actualmente comparten Haití mais a República Dominicana, na súa segunda viaxe. Os portugueses, que xa a introduciran en Madeira, en 1425, levárona tamén ao Brasil. En ambos os dous destinos, o clima é ben máis propicio, polo que chegan a facer tres colleitas, no canto das dúas que se recollían, por exemplo, en Andalucía.

Máis ou menos a comezos do XVII, nas colonias europeas en América, comezou a destilarse a melaza da cana, chamándoselle rum nas inglesas, tafia nas francesas, aguardiente de caña nas españolas e cachaça nas portuguesas; todas elas eran a mesma bebida, o que hoxe coñecemos como ron.

6

sidra

Bebida con alcohol que se obtén ao fermentar o zume de mazá

Somos os maiores produtores de mazá sidreira da Península. Como curiosidade, podemos dicir que colectamos máis toneladas ca Asturias e o País Vasco xuntos, os dous territorios que son os que producen maior cantidade de sidra. O certo é que llela vendemos. Distintas zonas e empresas do país están recuperando a tradición e o negocio de facer sidra propia.

O termo parece que se orixina sobre o latino sicera, -ae “sidra”, collida do grego sikera que, á súa vez, podería proceder dunha voz dalgunha das linguas semíticas, coa significación de ‘bebida alcohólica’. A materia prima coa que se elabora: a mazá, procede do termo latino mattiana que viña da locución mala de Matio, “mazá de Matio”, nome dun tratadista de agricultura, Caius Matius, do século I a.C. O proceso iníciase coa recolección das mazás, logo lávanse e prénsanse nos lagares e tras un período de fermentación, trasfégase e embotéllase.

A utilización do mosto desta froita parece ser que se remonta a épocas prehistóricas, civilizacións das que se cre que elaboraban algo que se podía asemellar á sidra.

7

vermú

Licor feito con viño e plantas agres que adoita tomarse como aperitivo

O viño con herbas coñecíase como bebida na antiga China e na India. Na Grecia do século IV a.C., Hipócrates mesturaba viño con con flores de asento e follas de Díctamnus albus, herba pouco común en Galicia e coñecida polas súas propiedades medicinais, de aí que ese “proto-vermú” fose coñecido como o viño hipocrático ou viño de herbas pola cantidade de aromáticos engadidos. Porén o vermú, que hoxe se coñece, foi ideado por un italiano Antonio Benedetto Carpano (1786) en Turín cando mesturou viños italianos con herbas e especias, o éxito foi tal que se converteu no aperitivo por excelencia e a bebida preferida na cidade no século XIX entre as clases acomodadas e a intelectualidade, como Verdi ou Giuseppe Giacosa. A produción industrializada débeselle aos irmáns Cora en 1838 no Piemonte e de aí ao mundo.

A orixe do termo non é italiana senón que chega a nós a través do francés vermout, que, á súa vez, derivaba do alemán Wermut, ‘asento’ ou ‘absintio’, ingrediente que se emprega e que lle outorga sabor agre. En galego, a denominación está totalmente asentada e adaptada á nosa ortografía: vermú.

Palabras traballadas

Todos os termos que traballamos, fóra das Palabras do día, ordenados alfabeticamente.

Ver

Palabras do día

Unha palabra cada día dos 365 do ano, ordenadas alfabeticamente ou por data.

Ir